Бүгүн, атырдьах ыйын 9 күнүгэр, аан дойду үрдүнэн төрүт олохтоох норуоттар күннэрэ бэлиэтэнэр. Бырааһынньык Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин Генеральнай ассамблеятынан 1994 сыллаахха олохтоммута.
Бу ураты күн ыалдьыта — Аида Афанасьевна Скрябина, Майыар нэһилиэгин аҕыйах ахсааннаах норуоттарын түмсүүтүн салайааччыта, эбээн тылын учуутала.
— Түмсүү салайааччытынан 2017 с. үлэлиибин. 2019 с. ахсынньы 20 күнүгэр тэрилтэбит юридическай сирэй быһыытынан регистрацияламмыта. Билигин Кэбэргэнэҕэ быһа холоон 451 киһи олорор, онтон 140 эбээннэр.
Төрөөбүт төрүт дойдум саҕаланар түһүлгэтэ Кэбэргэнэ. Кэбэргэнэ төрүт олохтоохторо эбээннэр. Ол иһин сирдэрбит, үрэхтэрбит өбүгэлэрбит хаалларбыттарынан эбээннии ааттаахтар. Холобур, «Кэбэргэнэ» диэн эбээн тыла сахалыы «хаппыт үрэх» диэн. Индигир өрүскэ кыра таас үрэх түһэр, күһүн ахсын уута түһэн, хатан хааларын иһин Кэбэргэнэ (Хаппыт Үрэх) диэн ааттаабыттар.
Биһиги өбүгэлэрбит былыр былыргыттан иитиллэн, аһаан-сиэн олорор Индигир өрүстэрин убаастаан, харыстаан Индигиркэ, ол эбэтэр иллээх олох диэн ааттыыллара эбитэ үһү. «Абый», «Кэбэргэнэ», «Индигир» диэн тыллар биһиэхэ наһаа күндүлэр – төрөөбүт дойдубут, өбүгэлэрбит тыллара-өстөрө, историялара буолар.
Улууска соҕотох национальнай нэһилиэк тэриллиитэ
1991 с. республика Верховнай Сэбиэтин уурааҕынан Майыар нэһилиэгэ эбээн национальнай нэһилиэгин статуһун ылбыта. Бу сылтан аҕыйах ахсааннаах норуоттар Ассоциациялара үлэтин саҕалаабыта. Өр сылларга Ассоциацияны эбээн норуотун чулуу кыыһа Акулина Дмитриевна Слепцова салайбыта.
Аҕыйах ахсааннаах норуот түөлбэлээн олорор сирэ сайдарын туһугар араас хайысхалаах үлэ тэтимэ күүһүрбүтэ: дьиэ тутуутугар, суол-иис оноһуутугар, тыа хаһаайыстыбатыгар. Эбээн норуотун култууратын, тылын-өһүн, историятын сөргүтэргэ, сайыннарарга күүстээх үлэ барбыта. Иван Сорокоумов салалтатынан «Нонгдан» норуодунай ансаамбыл, «Ньөлтэнкэ» оҕо ансаамбыла тэриллибиттэрэ. 1990 сылтан саҕалаан оҕо саадыгар, оскуолаҕа эбээн тыла үөрэтиллэн барбыта. Оҕолор өбүгэлэрин тыллара хааннарыгар баар буолан, интэриэһиргээн, түргэнник ылыммыттара. Сотору үөрэнээччилэр өрөспүүбүлүкэ, регион иһинэн ыытыллар олимпиадаларга сыл ахсын кыттан, кыайыылаах миэстэлэргэ тиксэр буолбуттара.
Ситиһиилэр үрдүккэ кынаттыыллар
Үөрэнээччилэр НПК-ларга, араас куултурунай тэрээһиннэргэ ситиһиилээхтик кытталлар.
2023-2024 үөрэх сылыгар үөрэнээччилэр олимпиадаларын өрөспүүбүлүкэтээҕи этабыгар Айтал Слепцов (10 кыл.), Дьулус Корякин (9 кыл.), призер Уруйдаана Шелковникова (9 кыл., сал. Скрябина А.А., Виктория Скрябина (8 кыл., сал. Степанова Е.А.), «Нёчэ», «Осикат» ансаамбыллар (сал. Соломова А.Р.) кыайыылаахтарынан тахсыбыттара.
Эбээн мелодисткатын Мария Гоголева-Куорэгэй 85 сааһыгар аналлаах эбээннии ырыа куонкуруска Сережа Степанов (7 кл., сал. Степанова Е.А.), Лилия Жиркова (4 кыл.) II-с истиэпэннээх лауреаттар, Нария Старкова III-с истиэпэннээх лауреат буолбуттара.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Эвинэккэ» төрөөбүт тылынан хоһоон ааҕыытыгар «Тугутчаан» уһуйаан иитиллээччитэ 6 саастаах Сюзанна Слепцова I миэстэ, Уруйдаана Шелковникова (9 кыл.) II миэстэ, Виктория Скрябина (8 кыл.) III-лэри ылбыттара.
Оҕолорбут сыл ахсын араас тэрээһиннэргэ кыттан оскуолаларын, бөһүөлэктэрин аатын ааттаталлар. Өбүгэбит, норуоппут тыла-өһө, култуурата, историята саҥа сайдыылаах үйэҕэ сүтэн, симэлийэн хаалбатын диэн салгыы үлэ бараh.
Маны таһынан ыччаттарга, оҕолорго үйэттэн үйэҕэ, кырдьаҕастан эдэргэ бэриллэн иһэр традицияларбытын, сиэрбитин-туоммутун национальнай бырааһынньыктарбытыгар «Эвинэккэ», «Бакалдыдякка», һээдьэҕэ, «Индигирская рыбалка» күрэхтэргэ, бырааһынньыктарга көрдөрөбүт, туттабыт.
Төрүт дьарык
Хомойуох иһин, хотугу төрүт олохтоох омуктар олохпут укулаата, уобараһа, төрүт дьарыкпыт – таба иитиитэ мөлтөөтө. Ол эрээри, биир эмэ ыччат өбүгэлэрин төрүт дьарыктара сүппэтин туһугар дьарыктаныахтара диэн эрэл баар.
Дьахталлар төрүт ииспитин сөргүтэллэрэ үөрдэр. Ол курдук, Альбина Алексеевна Шкулева, Мария Афанасьевна Никулина, Снежана Семеновна Тимофеева хоннохтоохтук дьарыктанан эрэллэр. Дьокуускайга, Москваҕа буолбут быыстапкаларга кыттан ситиһиилэнэллэр.
Өбүгэлэрбит тылларын-өстөрүн, култуураларын, историяларын үөрэттиннэр, умнубатыннар, эттэригэр-хааннарыгар иҥэринэн, норуот быһыытынан саҥа үйэ дохсун долгунугар оҕустарбакка эрэллээхтик атахтарыгар үктэнэн, сүтэн симэлийбэтиннэр диэн эдэр көлүөнэҕэ, ыччаттарга тириэрдэргэ үлэлэһэбит.
Аан дойдутааҕы төрүт олохтоох норуоттар күннэрэ
Кэпсэттэ Анастасия Сорокоумова