Бу күннэргэ Дьокуускай куораттан Республиканскай психологическай-медицинскэй киин үлэһиттэрэ —психологтар, логопед-дефектологтар Абый улууһугар үлэлээтилэр.
Уйулҕа үөрэхтээхтэрэ билигин сайдыы балысхан түргэн кэмигэр хас биирдии киһи уйулҕата доруобай буоларын, олоххо бэлэмнээх дьон тахсалларын туһугар бэсиэдэ ыыттылар, сүбэлээтилэр-амалаатылар.
Үлэлиир бөлөх салайааччыта Алена Петрова кэпсиир: «Биһиги «Психолого-педагогическая профилактика» уонна «Создание единого инклюзивного пространства» диэн бырайыактарынан үлэлээтибит. Биһиги кииммит улуустары кэрийэ сылдьан, профилактика үлэтин ыытар. Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолортон саҕалаан, үөрэнээччилэргэ, төрөппүттэргэ психологическай көмө оҥоробут. Курстары, семинардары, мунньахтары, консультациялары ыытабыт. Сүрүн сыалбыт диэн төрүөхтэриттэн үс саастарыгар диэри оҕолору эрдэ диагностикалаан, доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолору (ОВЗ) аҕыйатарга сырдатыы үлэни, профилактиканы ыытыы. Үөрэхтээхтэр кэтээн көрүүлэринэн, төрөппүт уонна психолог оҕо төрүөҕүттэн үс сааһыгар диэри сөпкө дьарыктаннаҕына, эрдэ көмө оҥордоҕуна, ОВЗ-лаах оҕо доруобуйата тупсуохтаах, көнүөхтээх, үтүөрүөхтээх. Оҕо сайдыытын эрдэттэн билэр анал ньымалар, диагностикалар бааллар.
Кииммитигэр эмиэ эрдэтээҥҥи диагностика тургутуута (тест) баар. Ханнык баҕарар улуустан, дьиэлэригэр олорон, биһиги кииммитигэр көмө наада диэн биллэрдэххэ, кэпсэттэххэ, электроннай почтаҕа ссылка ыытабыт. 200-тэн тахса боппуруоска төрөппүт эппиэттиир уонна оҕом сайдыытыттан хаалан иһэр дуу, тэҥҥэ сөпкө барсар эбит дуу диэн быһаартарар. Нэдиэлэ иһинэн эппиэтин ыытабыт.
Биһиги Санкт-Петербург «Институт раннего вмешательства» биэрбит сүбэтин туттабыт. Элбэх эдэр төрөппүт оҕото хайдах сайдан иһэрин билбэт. Онно биһиги ыытар үлэбит улахан көмөлөөх буолар. Икки ыйыттан саҕалаан оҕо хайдах сайдан иһэрин билиэххэ сөп. Үс сааһыгар номнуо оҕо сайдыыта биллэр. Маны таһынан, психологическай, профилактическай үлэ араас көрүҥүн ыытабыт. Элбэхтэ «Жестокое обращение», анал байыаннай дьайыыга сылдьар дьон төрөппүттэригэр, кэргэттэригэр көмө, аддиктивнай поведениелаах оҕолорго сүбэ-ама о.д.а боппуруостар киирэллэр.
Республиканскай психологическай киин төрүттэммитэ 30-тан тахса сыл буолла. Билигин уопсайа 20-тэн тахса специалист үлэлиир. Республиканы барытын кэрийэ сылдьан үлэлиибит. Улуус ыҥырдаҕына, психологтарга курс ыытабыт».
Слепцова С.В, элбэх оҕолоох төрөппүт: «Дьокуускайтан анал идэлээх психологтар, логопед, дефектолог кэлэн төрөппүттэргэ тренинг, мунньах, тус кэпсэтиилэри оҥордулар. Олус астынныбыт. Хас биирдии киһи өйө-санаата атын, ону бэрэбиэркэлиир аныгы тестэри, бэйэ ис туругун билии трениннэрин, оонньуулары тэрийдилэр. Тус олохпор сөпкө айаннаан иһэр эбиппин диэн сыаналанным. Урут билбэтэхпитин биллибит Бу киин үлэһиттэригэр сүбэ-ама биэрбиттэригэр улахан махталбытын тиэрдэбит».
Дохунаева В.В, төрөппүт: «Бачча ыраах хоту дойдуга төрөппүттэргэ, оҕолорго сүбэ-ама, көмө буола кэлбит специалистарга махтал. «Схема 7 поколений рода» тургутукка төрдүс эрэ көлүөнэҕэ тиийэ билэр эбиппиттэн хомойдум. «Живой дом» диэн методика киһи хайдах чугас дьонун сыаналыырын, кинилэртэн тугу эрэйэрин, күүтэрин биллэрэр олус сөптөөх тест баар эбит. «Языки любви» методиканан бэйэбин, дьиэ кэргэммэр сыһыаны сыаналанным. Бэйэбит оскуолабыт выпускницата Карина Чемезова кэлэн учууталларыгар, төрөппүттэригэр сүбэ-ама биэрэ сылдьара үөрдэр, долгутар. Бу маннык тэрээһиннэргэ сылдьан киһи туһанар, сайдар. Оҕо иитиитигэр, бэйэ бэйэҕэ сыһыаҥҥа тугу эмэ сыыһан эрэрбитин көннөрөргө туһалаах эбит. Эдэр төрөппүттэр манныкка хайаан да сылдьыахтарын наада».
Ильина Л.В., төрөппүт: «Республикаттан психологтар, дефектологтар кэлэн, нейропсихология курдук уустук эйгэни сэгэтэн көрдүлэр. Манна оҕо кыра эрдэҕинэ аан маҥнайгы туругун хайдах быһаарары, этигэр-сиинигэр туох охсуу ыларын кэпсээтилэр, хайдах эрчийэри көрдөрдүлэр. Манна сылдьыбыт дьон билиибитин хаҥаттыбыт, оҕолор уонна төрөппүттэр икки ардыларынааҕы сыһыаны бөҕөргөтөр сүбэлэри иһиттибит. Түгэнинэн туһанан, Абый оскуолатын бары үлэһиттэригэр, ону тэҥэ Сыаҥааннаах нэһилиэгэр кэлэн, уһуйаан оҕолорун туруктарын көрөн, төрөппүттэргэ сүбэлээбит-амалаабыт эдэр специалиска К.И. Чемезоваҕа махталбытын тиэрдэбит».
Төрөппүттэр, учууталлар, иитээччилэр сирэй көрсөн кэпсэтиилэргэ, дьарыктарга көхтөөхтүк кытыннылар, үгүстэрэ ис санааларын, муунтуйа сылдьалларын аһан, санаалыын чэпчээн барбыт буолуохтаахтар. Дьон-сэргэ араас санааҕа, кыһалҕаҕа ылларар кэмигэр эбэтэр дьону кытары алтыһыыга, үөрэххэ, үлэҕэ ыарырҕатар буоллахха идэлээх уйулҕаһыт (психолог) наадатын чопчу өйдөөтүбүт.
Анна ЧИРКОВА, Абый.