Сибээс биһиги күннээҕи олохпутугар сүдү оруоллааҕын билбэт киһи билигин суоҕа буолуо. Кып-кыра оҕолортон аарыма кырдьаҕастарга тиийэ сотовайдарын туппутунан сылдьаллара киһи соһуйбат хартыыната буолбута ыраатта. Интернет, бассаап, телеграмм, араас сайтар сибээһи тутуһар, киэҥ сири тилэри сүүрэн сонуннаһар сүрүн средствобыт буоллулар. Урукку кэмнэргэ абыраабыт рациябыт, факспыт, междугороднай телефоммут, пейджербит умнуллубуттара ыраатта.
Былырыыҥҥыттан Арктика оройуоннарыгар цифровой тэҥэ суох буолууну туоратар туһуттан «Ростелеком», «АрктикТелеком» оператордара Белай Гораҕа спутниктан интернеккэ киирэргэ хааччахтааһына суох сибээһи киллэрэ сатыыллар. Ол курдук, «Сахателеком», «АрктикТелеком» уонна Инфокоммуникационнай технологиялар республикатааҕы кииннэрэ биһигини интернетинэн хааччыйаллар. Хаачыстыбатын уонна сыанатын бэйэҕит билэҕит. Ол иһин мобильнай интернет кэлэрэ буоллар дэһэбит. Дьиҥэ баар ээ, Киэҥ Күөлгэ «Билайн» үлэлиир. Ол гынан баран, олус мөлтөх, балысхан сыаналаах буолан тугу эмэ көрөр, файллары хачайдыыр уустуктардаах. Ол иһин «АрктикТелеком» АО оператордаах оптико-волоконнай сибээс ордук буолуо диэн ааспыт кыһыҥҥы отчуоттарга элбэхтик иһитиннэриллибитэ. Онно этиллибитинэн, ВОЛС интернеккэ холбонуу сыанатын 100 төгүл аччатыа диэн буолбута.
Бүгүн мин кэпсэтэр киһим ааспыт үйэ аҕыс уон сылларыттан оройуон сибээһин сайыннаран, сибээс саҥаттан саҥа көрүҥнэрин оройуоҥҥа киллэрсибит, улахан уопуттаах Гаврил Егорович Старостин. Кини «Ростелеком» ААО «Сахателекомун» Абыйдааҕы филиалын Белай Гора бөһүөлэгэр сервиснэй учаастак начальнигынан үлэлээбитэ ыраатта, билэрэ-көрөрө чиҥ, дириҥ буолуохтаах диэн эрдэттэн үчүгэй информацияны ыларга бэлэм кэллим. Биллэн турар, саамай долгутар боппуруоспутуттан, оптоволоконнай сибээстэн саҕалаатыбыт. Быһыыны-майгыны үрдүттэн тута олорор, билэр киһи быһыытынан Гаврил Гаврилович маннык кэпсээтэ:
– Билигин оптоволоконнай сибээс тута кэлиэ диэн саныахха да эрдэ. Сибээспит арыый да туруктаах буоллун диэн, биһиэхэ 4-G мааркалаах үс вышка туруорулунна. Олортон Абыйдааҕы вышка, иллэрээ сыл бүтүн норуот куоластааһыныгар кыайан, оборудованиетын аҕаланнар, үлэлии турар. Биһиги бэлиэтиирбитинэн, Интернет чугас буолан, сотовай телефон сибээс сигналларын икки көс ыраахтан хабар. Онон Абый эргин сылгыһыттар, кусчуттар телефон өҥөтүнэн туһанан абыраннылар. Ол гынан баран, Оттоох Атахха чугаһаатахха, сүтэр. Кэбэргэнэҕэ уонна Сутуруохаҕа сибээс бу көрүҥэ коммерческай эксплуатацияҕа ахсынньы ыйга киириэ диэн сабаҕалыыбыт. Манна диэн эттэххэ, Сутуруоха вышката Белай Гораны кыта хабар, онон сотовай манна эмиэ тупсуон сөп.
Оттон оптоволокно 2026-2028 сыллар эргин кэлэрэ дуу… Сиринэн кэлэр буолан уустуктардаах, ыарахан, тардыллар сирэ уһуна да салыннарар, Уус Дьааҥыттан кэлиэхтээх дииллэр. Аны Сутуруохаттан Белай Гораҕа хайдах тиийэрин быһаара илик буолуохтаахтар – кабели өрүс аннынан тардаллара дуу. Биһигини, ол аата тэрилтэбитин, ити интернет сибээһин, оптоволокнону киллэрсэр курдук сыыһа өйдөбүл баар. Итиннэ тендери кыайбыттар эрэ кытталлар.
Биһиги функциябытыгар линейнэй хаһаайыстыбаны эксплуатациялааһын, стационарнай телефоннары (билигин да тэрилтэлэргэ, сорох ыалга бааллар) көрүү-истии, кабеллар, остуолбалар туруктарын уонна хаачыстыбатын хааччыйыы киирэллэр. Сотовай телефону биһиги өрөмүөннээбэппит да, ити эйгэҕэ үлэлээбэппит даҕаны. Арай тэрилтэлэргэ Интернет киириитигэр, эбэтэр уларытыытыгар, криптошлюз кэллэҕинэ (бэрт дьоҕус хоруопка саҕа кээмэйдээх буолар), туруоран биэрэбит. Өссө биири быһааран биэрэбин – манна үгүстэр телевизор куһаҕаннык көрдөрөр диэн звоннааччылар. Телевизор чааһыгар үҥсүүнү телецентрга тириэрдэр ордук буолуо, ити кинилэр дьыалалара. Оборудованиебыт барыта Кытай оҥоһуута. Ол гынан баран сэниир сыыһа, билиҥҥи Кытай оҥоһуута хаачыстыбалаах, үйэлээх буолан турар. Онон саппаас чааһыгар уонна уларытарга эҥин табыгастаах.
Сибээс эйгэтигэр, чуолаан «Сахателеком» Белай Горатааҕы сервизнэй учаастагар, баара-суоҕа аҕыс киһи үлэлиибит — инженер баар, монтер диэн уруккулуу ааттаах үлэһит аны суох, кинилэр сибээс универсальнай специалиһа диэн ааттаах буолбуттара, олор төрдүөлэр. Сүрүн, сибээс хаачыстыбатын хонтуруоллуур оборудованиебыт — интернетинэн, электроннай почтанан тэрилтэлэри, олохтоохтору хааччыйар сибээс дааннайдарын ситимин оборудованиета буолар, анал аккумулятор-батареялаах буолан, кыһыннары-сайыннары тохтоло суох үлэлиир. Холобур, тэриэлкэлээх спутниковай сибээс араас буоллаҕына, тыалтан тэриэлкэтэ хамсаатаҕына, биһиги Белай Горатааҕы специалистарбыт баран настройкалаан биэрэллэр. Аныгы кэм сиэринэн онно тиийбэккэ да удаленкаҕа олорон көннөрүөхтэрин сөп.
Үлэбит быһыыта-майгыта дьон хараҕар соччо быраҕыллыбатар да, сибээс ситимэ туруктаах, эрэллээх буоларын туһугар инженер Слепцов Виктор Викторович, абоненнары кытта үлэлэһэр маастар Ефимова Маргарита Ильинична үлэни-хамнаһы аттаран, былааннаан-торумнаан биэрэллэр. Ол сорудахтары толоро универсальнай специалистар Корякин Геннадий Алексеевич, Корякин Артур Прокопьевич, Алексеев Геннадий Геннадьевич, Слепцов Николай Семёнович күн аайы дьүккүөрдээх үлэҕэ туруналлар. Кинилэр билиилэриттэн, сатабылларыттан сибээс хаачыстыбата тутулуктааҕын билэр буоланнар, кыһанан-мүһэнэн үлэлииллэр. Мин бары үлэһиттэрбинэн астынабын, барыларын кыахтаах, профессиональнай билиилээх специалистарынан, ону тэҥэ дьоһуннаах, дуоспуруннаах дьонунан ааҕабын уонна сыаналыыбын.
– Махтал, Гаврил Егорович, кэпсээнин иһин, үлэҕитигэр ситиһиини баҕарабын.
Николай ПЕТРОВ.