«Үөрэх эйгэтигэр оҕону тиһиктээхтик иитии» диэн үөрэх эйгэтин үлэһиттэрин балаҕан ыйынааҕы сүбэ-мунньаҕа «онлайн» ыытылынна.
Улуустааҕы үөрэх управлениятын начаалынньыга Александр Винокуров:
– Быйылгы сүбэ-мунньах «Оҕону личность быһыытынан тэҥ эйгэҕэ иитии» тиэмэҕэ буолла. Уопсайа 8 спикер араас хайысхалаах дакылааттары, иһитиннэриилэри оҥордулар. Ол иһигэр, биир кэлим эксээмэн түмүктэрин, анаалыстарын, оҕолор үөрэххэ киириилэрин, профильнай үөрэхтээһин сайдыытын туһунан иһиттибит.
Сүрүн спикер С.Н.Донской-II аатынан үөрэхтээһин квалификациятын үрдэтии Институтун дириэктэрэ, педагогическай билим кандидата Ньургун Павлов 2023 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэх эйгэтигэр саҥа киирбит сүүрээннэри, ааспыт үөрэх дьылыгар алын, орто, улахан кылаастар оҕолоругар ыытыллыбыт федеральнай, региональнай мониториннар түмүктэрин, анаалыстарын билиһиннэрдэ. Оройуон оҕолорун билиилэрин таһыма, бэлэмнэрэ үчүгэй диэн сыаналаата.
Мунньах түмүгэр быйыл кэлбит 7 биир идэлээхтэрбитин, эдэр учууталларбытын эҕэрдэлээтибит. Кинилэргэ улуус баһылыга Владимир Новиков олохтообут биирдэ бэриллэр стипендия сертификаттара, улуус управлениятын аатыттан өйдөбүнньүк бэлэхтэр туттарылыннылар.
Маны таһынан үрдүк ситиһиилээх, үөрэх эйгэтигэр өр сылларга үлэлээбит биир идэлээхтэрбит үрдүк наҕараадалары туттулар.
Барыта дьиэ кэргэнтэн саҕаланар
Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньах маҥнайгы күнүгэр «Ценности в системе воспитания: семья – общество — государство» төгүрүк остуолга улуустааҕы үөрэх управлениятын иитии үлэтигэр отделын салайааччыта Надежда Корякиналыын кыттыбыппыт. Буолбут кэпсэтии сүнньүнэн бэйэбит үлэбитигэр сыһыаран санаабын этиэхпин баҕарабын.
Барыта дьиэ кэргэнтэн саҕаланар. Дьиэ кэргэттэр бөһүөлэги олохтууллар, бөһүөлэктэртэн улуус саҕаланар, улуустартан субъект олохтонор, субъектартан Россия тутуллар. Онон дьиэ кэргэҥҥэ оҕону хайдах иитэбит да, дойдубут сайдыытын оннук түстүүбүт.
Спикер Ньургуяна Макарова «Центр родительских инициатив» диэн саҥа тэриллии туһунан быһааран кэпсээбитэ. Кинилэр ааспыт үөрэх дьылыгар регионнар икки ардыларынааҕы сүлүөккэ бара сылдьан, Тыва өрөспүүбүлүкэтин уопутун сөбүлээн, бэйэлэрин дойдуларыгар киллэрээри бастаан педагогическай дьаарбаҥкаҕа билсиһиннэрбиттэр. Бу бырайыак общественность биһирэбилин ылан, үөрэх бары тэрилтэлэригэр тэрийэргэ диэн бирикээһи бу ый саҥатыгар тутан олоробут.
Бастаан кыра оскуола иһигэр иккис төрөппүт кэмитиэтин тэрийии курдук эбит диэн санаа баара. Ол гынан баран «Центр родительских инициатив» туспа былааннаах, балаһыанньалаах үлэлиэхтээх, төрөппүт мустар сирдээх-уоттаах, аныгылыы эттэххэ, «локациялаах» буолуохтаах эбит. Бу кииҥҥэ «Час в неделю» үлэлиир – төрөппүттэр кэлэн куруһуоктары ыыталлар. Маныаха «Лига Отцов», «Аҕа сүбэтэ» көмө буолуохтара.
Биһиги төрөппүттэрбит буолар тэрээһиннэргэ барытыгар кытталлар, оскуолаҕа кэлэллэр, мусталлар. Ол эрээри бу үксүн учуутал ыҥырыытынан буолар. Оттон саҥа тэриллиигэ көҕүлээһин төрөппүттэн тахсыахтаах.
Биһиги оскуолабытыгар төрөппүттэр аактабай саала, музей, үлэ уруогун кабинеттара, остолобуой барыта бииргэ турар дьиэлэригэр – шестилеткаҕа кэлэллэр. Ол аата биһиэхэ докумуонунан бигэргэтиллибэтэх «Төрөппүт көҕүлээһинин киинэ» баар диэххэ сөп. Урут да, билигин да оскуола аайы баар. Манна араас маастар-кылаастары ыытабыт, быыстапкалары тэрийэбит, киинэ көрөбүт, оҕолору кытта бырааһынньыктыыбыт. Аны бу сылга куруһуоктары тэрийэр үлэни ыытарга былаанныыбыт. Мустар сирбит элбэх аһыыр-сиир иһиттээх-хомуостаах, ас буһарынар сирдээх, сынньанар дьыбааннаах, соҕотох киирэн олоро түһэр миэстэлээх буолан, табыгастаах.
Төрөппүттэр хамсааһыннарын чэрчитинэн сэтинньи ыйга улуус ахсын «Родные, любимые» төрөппүт форумун ыытыахха диэн этии киирдэ.
«Семьеведение» үөрэх туһунан
Улахан кылаастарга «Этика и психология семейной жизни» баара. Маны таһынан «Кыыс Куо», «Үрүҥ Уолан» үөрэхтэр киирэ сылдьыбыттара. Бу үөрэхтэргэ майгынныыр дьиэ кэргэн социальнай эйгэтин кытта билиһиннэрэр 5-9 кылаастарга үөрэтиллэр саҥа предмет. 10-11 кылаастарга оскуола бэйэтин көрүүтүгэр бэриллэр. «Ценности и традиции семьи», «Отношения в семье», «Благополучие и здоровье семьи», «Сопровождение и поддержка семьи» диэн 4 модуллартан турар 34 чаастаах.
«Семьеведение» уруоктарын психолог, социальнай педагог, кылаас салайааччылара ыытыахтарын сөп. Бэйэ билиитин үрдэтинии курсун ааспыт учуутал үөрэтэрэ биһирэнэр. Бу предмет сорох модулларын төрөппүт да ыытыан сөп.
Дьиэ кэргэҥҥэ үлэнэн иитии
Оҕону дьиэ кэргэҥҥэ үлэнэн иитии туһунан кэпсэтиигэ элбэх оҕолоох төрөппүттэр уопуттарын атастастылар. «Педагогическай династия» учууталлара сайын бэйэлэрин оҕолорун таһынан атын сиртэн кэлбит (прописката суох) оҕолору ылан, лааҕыр тэрийбиттэрин кэпсээтилэр. Маннык лааҕырдарга араас учуокка турар оҕолор кытта ылыллыахтарын сөп. Бу биһиги оскуолабыт дьиэ кэргэттэрин сайыҥҥы лааҕырдарыгар майгынныыр. Хас сыл ахсын «Сыккыс» Кэрээкиттэр дьиэ кэргэн лааҕырдарыгар сылдьар оҕолор үлэҕэ үөрэнэллэр. Кинилэргэ атын ыал оҕолоро эмиэ үөрэ-көтө сынньаналлар. Араас сылларга учуокка турар оҕолор сылдьаллара эмиэ баар буолааччы.
Өбүгэлэрбит историяларын билиэхтээхпит
«Лига отцов» бэрэссэдээтэлэ Айхал Габышев хас биирдии Аҕа хос эһэ буоларга уонна оннук оҕотугар холобур буолуохтаах диэбитин норуот депутата Афанасий Владимиров «аҕата суох оҕолорго олохторугар «Значимые люди» баар буоллахтарына, кинилэр тирэхтээх буолаллар» диэн өссө биир санаатын үллэһиннэ. Кини киһи 10 көлүөнэҕэ дылы төрдүн билэргэ дьулуһуохтаах, хас биирдии дьиэ кэргэн өбүгэлэрин историяларын үөрэтиэхтээх, бу хайысханан күүстээх үлэ барыахтаах, «Родословие – азбука патриотизма» диэн тоһоҕолоон эттэ. Бу үлэҕэ кэнники сылларга ыытыллар Съезд родословия, библиотекалар ахсын баар «Древо жизни» программа, национальнай архыыптар көмө буолалларын бэлиэтээтэ.
Оттон биһиги улууспутугар бу хайысханан «Аймахтар ааҕыылара» ыытыллара олус туһалаах.
Мунньах түмүгэр балаҕан ыйынааҕы сүбэ мунньах хас биирдии дьиэ кэргэн, уопсастыба уонна судаарыстыба түмсүүлээх, былааннаах үлэлэринэн эрэ оҕо-аймахха сөптөөх усулуобуйаны тэрийэн «личность» быһыытынан тэҥ эйгэҕэ иитиэххэ сөптөөҕүн бэлиэтиир, инники былааннары торумнуур резолюция ылынна.
Заметкаҕа. Төгүрүк остуолга учаастактааҕы полициялар уонна сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларын инспектордарын үлэлэрин тэрийэр отдел начальнигын э.т. полиция полковнига Оксана Звержеева кыттыбыта. Ыарахан түгэҥҥэ түбэспит төрөппүт, учуутал бу нүөмэринэн 89243675445 эрийэн билсиэн, сүбэ-ама ылыан сөп.
Хаартыскаҕа: Абый оскуолатын учууталлара үөрэх үлэһиттэрин балаҕан ыйынааҕы онлайн сүбэ-мунньаҕар
Анастасия СОРОКОУМОВА.