Талааннаах киһи эргиччи талааннаах

Уран тарбахтаах далбар хотуттар хас нэһилиэк аайы бааллар. Биир оннук киһинэн Ураһалаах нэһилиэгин актыбыыската, «Үрдэл» түөлбэ салайааччыта, үҥкүүһүт, иистэнньэҥ Мария Кайгородова буолар.

Марияны ийэтэ таптаан Альбина диирэ. Онон сутуруохалар кинини бу аатынан билэллэр.

 

Кыптый, сүүтүк, инньэ…

Альбина Николаевна бэйэтин өйдүөҕүттэн тарбаҕар талааннаах киһи. Кини илиититтэн тахсаллар – оһуордаах ытарҕалар, илин кэбиһэрдэр, сибэкки иһиттэрэ, паннолар, киһи ааҕан сиппэт араас дьиэ киэргэллэрэ. «Киһи орто дойдуга кэлэн баран сатабылын, мындырын кэлэр көлүөнэҕэ хаалларыахтаах. Ийэттэн, аҕаттан ылбыт билииҥ ордук чиҥ буолар эбит. Ийэм Акулина Васильевна сопхуоска, оҕо иитиитигэр үлэлээбитэ. Хара сардыардаттан киэһэ хойукка диэри солото суох буолара. Ол да буоллар, 8 оҕотун таҥыннараары, түүннэри да олорон иистэнэрэ. Киэһэ иистэнэр массыына тыаһыгар уйдаран утуйарбыт, оннук доҕуһуолунан сарсыарда уһуктарбыт. Ол да иһин буолуо, бары даҕаны иискэ сыстаҕаспыт... Сэбиэскэй кэм буолан, ийэм хас да миэтэрэ таҥас ылан биэрэрэ. Эдьиийбинээн Лизалыын талбыппытынан быһа кырыйарбыт, араас таҥас-сап тиктэн кэтэрбит. Сыыһа быһа кырыйдахпытына ийэбит мөҕөөччү, сэмэлээччи суоҕа. Төттөрүтүн хайҕаан, ыйан-кэрдэн биэрээччи. Киһи таҥаһы быһа кырыйарыттан куттаныа суохтаах. Кэлин илииҥ бэйэтэ бара турар буолар, — диэн кэпсээн саҕалыыр Мария Николаевна.

«Талааны таба туһаныы, илииҥ сылааһынан тутан-хабан таһаарбыт оҥоһугуҥ дьону үөрдэрэ, дьарыккыттан дуоһуйууну ылыы туохха да тэҥнэммэт”, — диир Мария. — Иэйии олус күүскэ киирдэҕинэ аһыырбын, утуйарбын да умнан туран оҥоруохпун сөп, бүтэрэ охсон түмүгүн көрөөрү. Үксүн дьиэ үлэтэ бүппүтүн кэннэ киэһэ, түүн иистэнэбин, оҥоробун. Хас биирдии оҥоһугум дууһалаах, туспа майгылаах — характердаах, ааттаах буоларын туһугар үлэлиибин. Аны хаачыстыбалаахтык тигии сүрүн ирдэбилим буолар. Сиигим сыыһа барбыт диэтэхпинэ, хас да күннээх үлэбин көтүрэ тардан кэбиһиэхпин сөп. Ордук оҕуруо анньарбын сөбүлүүбүн. Хата, сааһыран харах көрбөт буолан иһэр…

Талааннаах киһи эргиччи талааннаах диэн мээнэҕэ эппэттэр. Мария туппута эрэ тупсаҕай көстүүлээх оҥоһук буолан тахсар. Хараҕа сөбүлүү көрбүтүн туһаҕа таһаарар. Ананас хаҕын хатаран, иһигэр сымнаҕас губка уган инньэ анньар иһит оҥорон таһаарбыт. Бастаан көрдөххө, маһынан оҥоһук курдук. Кырдьык да мындыр толкуй. Көрөргө да астык.

Сибэкки иһитин талаҕынан баайан оҥорор кистэлэҥнээх. «Олох боростуой, талаҕын эрэ бириэмэтигэр хомуйуохха наада. Киһи олорорун тухары үөрэнэр, олох сайдыытын батыһар. Интэриниэппит ситимэ үчүгэйэ буоллар киһи элбэххэ, бэйэтэ үтүктэн үөрэниэ эбит», — диир. Холобура, билигин кумааҕыны эрийэн, баайан, дьиэҕэ-уокка туттар маллары оҥорон саҕалаабыт. Кыргыттарыгар люстра баайан бэлэхтээбит. Тараах угар холбука оҥорбут.

«Хоту сиргэ тутуу матырыйаал суоҕа үлэни атахтыыр. Баар да буоллаҕына киһи хараҕын быһа симэр сыаната. Теплицабар евротүннүктэн ордубут матырыйаалы (откос) килиэйдээн харыыта оҥорбутум. Иккис сылыгар барда. Миэстэтиттэн саҕырыппатахха турар эбит.

Бастаан саҕалыырга хайаан даҕаны учуутал, маастар баара ордук дии санаабын, оччоҕуна киһи быдан түргэнник араас ымпыктарын-чымпыктарын өйдүүр. Ким эмэ маны хайдах онорбуккунуй диэн сүбэ-ама ыйыттахтарына үөрүүнү кытта кэпсиибин, көрдөрөбүн.

Дьокуускайа араас тэрээһиннэр ыытыллар буоллулар. Хаһыаты ааҕан, телевизоры көрөн ымсыырабыт эрэ. Маннык улахан тэрээһиннэргэ хас биирдии нэһилиэктэн иистэнньэҥ дьахталлары кытыннараллара буоллар элбэххэ үөрэниэ эбиппит”.

 

Айылҕалыын алтыһан

  • Кэргэним Михаил Прокопьевич эр киһи сиэринэн кыралаан уһанар. Тэлгэһэбитигэр беседка, сибэкки иһиттэрин оҥорбута. Онно сайын аайы араас сибэкки олордобут.

Үс кыыстаахпыт. Улахан кыыс Маша оҕолоругар таҥас маанытын тигэр. Саҥа дьыллааҕы маскарад күрэҕэр оҕолор куруук бастакы миэстэни ылан кэлэллэр. Барыта илии үлэтэ. Сиэним Юлиана эмиэ илиитигэр дьоҕурдаах. Иккиэн олорон, күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ иистэнэбит, араас оҥоһуктары оҥоробут.

Айылҕаҕа ыкса чугас дьоммут. Кэргэммин кытта сылдьан бултуурбутун, сир астыырбытын  сөбүлүүбүт. Ордук балыктыырбын астынабын. Айылҕа бэйэтэ мындырдаан, араас өҥнөрү дьүөрэлээн холбуур. Киһи санаата, дууһата ойуурга-толооҥҥо сырыттаҕына уоскуйар, сааһыланар холкутуйар. Сылайдаххына, күүс-сэниэ эбинэҕин, санаарҕаабыт буоллаххына, санааҥ көнньүөрэр. Онон оҕолорбутун, сиэннэрбитин айылҕаны кытта ситими быспат гына үөрэтэбит.

Мария Николаевна хас биирдии чааһын туһалаахтык атаарар. Сайынын оҕуруота, сибэккитэ элбэҕэ, дэлэйэ, оттон кыһыҥҥы уһун киэһэлэргэ айар-тутар…

 

АЛЕКСАНДРА ЗАРОВНЯЕВА.