Ааспыт нэдиэлэҕэ дойду президенэ Владимир Путин Мурманскайга саҥа объектары үлэҕэ киллэрэ сылдьан улахан мунньаҕы ыыппыта.
Онно кини Илин Уһук уонна Арктика сайдыытын министрэ Алексей Чекунков Уһук хоту олорор дьоҥҥо 2 бырыһыаннаах ипотеканы олохтуур туһунан этиитин өйөөбүтэ. Ити механизм эдэр дьону көҕүлүүргэ Уһук Илин бэйэтин көдьүүһүн дакаастаан турар. Санатар буоллахха, ипотечнай программа Уһук Илин регионнарыгар номнуо 76 тыһыынча ыал саҥа дьиэлэнэллэрин хааччыйбыта. Ону сэргэ чэпчэтиилээх кредиттээһин тутуу салаатыгар модун хамсааһыны таһаарда диэн президент тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Ити мунньаҕы сыттык сыҥалаһа Дьокуускайга Арктика министерствотын көҕүлээһинэн, Ил Түмэн сессиятыгар Саха сирин арктикатааҕы сиригэр-уотугар олорор нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын тула кэпсэтии барда. Онно хотугу улуустар, нэһилиэктэр баһылыктара, муниципалитеттар, олох-дьаһах, транспорт специалистара, учууталлар, общественнай лидердэр, урбаанньыттар кыттыыны ыллылар. Өйдөтөр буоллахха, арктическай зонаҕа 64 тыһыынча
Онно кини Илин Уһук уонна Арктика сайдыытын министрэ Алексей Чекунков Уһук хоту олорор дьоҥҥо 2 бырыһыаннаах ипотеканы олохтуур туһунан этиитин өйөөбүтэ. Ити механизм эдэр дьону көҕүлүүргэ Уһук Илин бэйэтин көдьүүһүн дакаастаан турар. Санатар буоллахха, ипотечнай программа Уһук Илин регионнарыгар номнуо 76 тыһыынча ыал саҥа дьиэлэнэллэрин хааччыйбыта. Ону сэргэ чэпчэтиилээх кредиттээһин тутуу салаатыгар модун хамсааһыны таһаарда диэн президент тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Ити мунньаҕы сыттык сыҥалаһа Дьокуускайга Арктика министерствотын көҕүлээһинэн, Ил Түмэн сессиятыгар Саха сирин арктикатааҕы сиригэр-уотугар олорор нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын тула кэпсэтии барда. Онно хотугу улуустар, нэһилиэктэр баһылыктара, муниципалитеттар, олох-дьаһах, транспорт специалистара, учууталлар, общественнай лидердэр, урбаанньыттар кыттыыны ыллылар. Өйдөтөр буоллахха, арктическай зонаҕа 64 тыһыынча киһи олорор. Ол гынан баран, нэһилиэнньэ ахсаана аччыы турар, бөһүөлэктэр сабыллаллар. Арай Тиксии федеральнай суолталаах стратегическай порт буоларынан, кини сайдыытыгар, дойду көмүскэлэ Арктика өттүттэн улаханнык суолталанарынан, кини туруктаах буоларыгар үп-харчы көбүөччү бэриллэр буолла.
Атыттар балаһыанньалара салгыҥҥа ыйанан турар диэтэххэ, сыыспаппыт буолуо. Ол иһин сессияҕа ыҥырыллыбыт баһылыктар чопчу этиилээх, баар балаһыаннаны уларытарга тус көрүүлээх кэлбиттэрэ кэрэхсэннэ.
Холобур, Орто Халыма улууһун баһылыга И.В. Лаптев специалистары улууска хаалларар туһугар, кинилэри олорор дьиэнэн хааччыйар туһунан боппуруоһу көтөхтө, сэбиэскэй кэмҥэ учууталлары, быраастары итинник миэрэнэн олохсуталларын санатта. Кини этэринэн, билигин төттөрү — специалист хайдах эмэ үлэлиир болдьоҕун тулуйан баран, төттөрү барарыгар үп-харчы көрүллэрин, ону сэргэ хаарбах дьиэттэн көһүү сертификата эмиэ ити сыалга туттулларын хомойон туран эттэ.
Хотугу улуустартан кэлбит бөлөхтөр, арктическай улуустарга баар сыананы учуоттаан, олорор кыра минимуму уонна атыылаһар корзина кээмэйин үрдэтэргэ туруорустулар. Мин санаабар, биир саамай улахан суолталаах туруорсуу Анал байыаннай эппэрээссийэ тула таҕыста. Ол курдук, Саха сиригэр арктическай судуаарыстыбаннай кыраныысса уһуна 5,5 тыһыынча километр буоларынан, Анал байыаннай эппэрээссийэҕэ саха уолаттарын — сулууспаҕа ыҥырыллааччылары да, көҥүл өттүнэн барыахтарын баҕарааччылары да — арҕааттан төттөрү аҕалан, маннааҕылары онно ыыппакка, уустук климаттаах арктическай кирбиилэри олохтоох хотугу дьон эрэ дьоһуннаахтык көмүскүөхтэрэ диэн матыыптаан, арктическай пограничнай күүстэргэ сулууспалатарга саамай сөптөөх этиилэр киллэрилиннилэр.
Олох салҕанар диирдии, Өймөкөөн улууһун Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук иһинэн оһуобай статустаах социальнай-экономическай түөлбэ оҥорорго, АГИКИ чэрчитинэн Арктика креатосфератын олохтоон, айар-тутар, күүстээх көҕүлүүр санаалаах ыччат ыра санаатын олоххо киллэрэн, бизнеһы, культураны, туризмы дьүөрэлээн үлэлиир сөбүн этии быһыытынан эмиэ эттилэр. Ол иһин Арктика стратегическай сайдыытын механизмынан бу проблема федеральнай национальнай бырайыактарга барыларыгар туспа салаа быһыытынан киирдэхтэринэ эрэ Арктика сайдыа диэн түмүк резолюция ылылынна.
Манна даҕатан, от ыйын 21 күнүгэр Госдума Хотугу собуос туһунан сокуону ылыммытын иһитиннэрэбит. Бу Уһук Хоту регионнарыгар, улуустарыгар сылын аайы олоҕу-дьаһаҕы, бастатан туран, аһынан-үөлүнэн, эминэн-томунан, тутуу матырыйаалынан уонна нефть бородууксуйатынан хааччыйар навигация буоларын ким барыта өйдүүр. Онон, Россияҕа 3 мөлүйүөн киһи бу сокуон ылыллыбытынан өрө тыынна, сокуонунан араҥаччыланна диир кэриҥнээхпит. Дьиҥ-чахчы историческай түгэн!
Ил Түмэн депутата, аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар боппуруостарынан дьарктанар комитет салайааччыта Елена Голомарева хотугу завоз туһунан сокуон Саха сирин олохтоохторун олоҕун дьиҥ чахчы тупсарыа диэн этэр. Кини: «Бу күүстээх сокуон, олохпут хаачыстыбатын тосту уларытар аналлаах. Федерация Сэбиэтин сенатордара Александр Акимов, Егор Борисов, Госдума депутата Галина Данчикова, Ил Түмэн араас сылларга бэрэссэдээтэллэрин түбүктээх үлэлэрин түмүгэр бу сокуон ылылынна. Бу сокуон аһы-үөлү тэҥҥэ үллэрэргэ олук буолара чуолкай. Сотору кэминэн ГОСТ-ка төннөн кэлиэхпит, государстсво өттүттэн бородууксуйа хаачыстыбатын кэтээн көрүү олохтонуо. Ону сэргэ социальнай эйгэ, ОДьХ, энергетика уобаластарыгар хотугу завоһу хааччыйар биир кэлим муоратааҕы оператор баар буолуо», — диэн саҥа сокуон биһиги республикабытыгар хабааннатан туһалыыр өрүттэрин ырытта.
Николай ПЕТРОВ.