«Государственные дети», «Тыгын Дархан», «Бүгүн – былыр», «Белый ангел тундры» диэн киинэлэри көрбүккүт? Наһаа үчүгэй киинэлэр! НВК-ҕа «Эйгэ» передачаны сэргээччигит? Надиканныын ыллыыр уолу билэҕит? Бу барыта биир киһи – Александр Лукин. Режиссер, продюссер, ыытааччы, ырыаһыт… Өссө да элбэҕи этиэххэ сөп.
Режиссер Александр Лукин уонна Улусмедиа редакторын солбуйааччыта Зинаида Григорьева биһиги улууспутугар кэлэн үлэлээтилэр. Кинилэр билигин «Мэхээлэчээн булчут» уус-уран киинэни усталлар. Сыаллара-соруктара – бу айымньы бастакы автора Яков Викторович Стручков туһунан матырыйаал хомуйуу.
Үлэлэрин Белай Гораттан уонна Ураһалаах нэһилиэгиттэн саҕалаабыттара. Онтон Кэбэргэнэҕэ баран кэлбиттэрэ. Онно Яков Викторович кийиитин, үөрэнээччилэрин кытта көрсөн кэпсэттилэр. Мэхээлэчээн булчут прототипын туһунан кылаас үөрэнээччитэ Лилия Жиркова чинчийэр үлэтин үллэһиннэ. Оскуола оҕолорун кытта көрүстүлэр.
Сарсыҥҥы күнүгэр Абыйга тохтоон аастылар. Музейга, кулуупка киирэ сырыттылар.
Ити күн Яков Викторович Стручков төрөөбүт нэһилиэгэр Муҥурдаахха кэллилэр. Көрсүһүү оскуола оҕолоруттан, учууталлартан саҕаланна. «Мэхээлэчээн булчут» киинэттэн быһа тардыылары көрдөрдүлэр, Александр айар үлэтин аартыктара хайдах арыллыбыттарын, саҕаламмыттарын, оскуолаҕа үөрэнэр кэмигэр дьарыктарын туһунан кэпсээтэ. Зинаида Михайловна киинэ устуута хайдах саҕаламмытын, ханнык улуустарга барбытын, бу бырайыакка ханнык ыарахаттары көрсүбүттэрин, кылаабынай герой кастинын (талар үлэ) уо.д.а. үлэлэр тустарынан арыйда. Манна даҕатан эттэххэ, билигин ватсапка көстөр, хотоҥҥо ынах ыыр, саах таһаарар үлэһит уол – киинэбит кылаабынай геройа сылдьар эбит.
Бу киинэ атыттартан саамай уратытынан кыыллар уһуллубуттара буолар. Ыттар, саһыл, сылгы, хаххан, өссө хагдаҥ эһэ! Киинэҕэ бу кыыллар бары саҥараллар, дьон курдук өйдөөхтөр. Яков Викторович айымньытыгар Мэхээлэчээн булчут хагдаҥ эһэни мииммитин туһунан аахпыккыт буолуо. Аны билигин ону дьиҥнээхтии киинэҕэ көрөр дьоллонуохпут! Арай, баара буоллар, барахсан, төһө эрэ үөрэр этэ. Уоһун иһигэр мүчүк гына-гына олоруо, наһаа үөрдэҕинэ буоларыныы саҥата-иҥэтэ элбээн барыа этэ.
Айар бөлөх бу айымньы Яков Викторовичтан саҕаламмытын туһунан элбэх дакаастабылы хомуйан, илэ харахтарынан көрөн-истэн барда. «Сүүстэ истибиттээҕэр, биирдэ көрбүт ордук» диэн маны этэн эрдэхтэрэ. Ол курдук аан бастакы 1943 с. тахсыбыт кинигэҕэ Яков Стручков аата бастакынан турар. Кинигэҕэ киирбит сирдэр ааттара барыта Муҥурдаах сирэ-уота. Ону каартаҕа көрөн Мэхээлэчээн айанын сырыылара киэҥин сөхтүлэр.
Оскуола музейыгар, Михаил Михайлович Слепцов хомуйан хаалларбыт матырыйаалларыгар, Яков Викторович туһунан хаһан да, ханна да иһиллибэтэх, биллибэтэх ахтыылары аахтылар. Кини олоҕор араас ыарахаттар бары өттүнэн ааҥнаабыттарын, онтон кини тостубакка иннин диэки баран испитин өйдөөтүлэр. Автор бэйэтэ илиитинэн суруйан хаалларбыт айымньыларын уһуллулар.
Дьону кытта көрсүһүүгэ Екатерина Дохунаева Яков Викторовиһы суруйааччы быһыытынан арыйда. Кылаас салайааччытын, учууталын туһунан Акулина Никулина сырдатта. Аҕа табаарыһын, учууталын, тутууга бииргэ үлэлээбиттэрин туһунан Виктор Новиков кэпсээтэ, Николай Стручков Яков Викторович туһунан эмиэ ахтан ааста.
Яков Викторович бэйэтин ахтыытыгар «Тимофейы мин потребкооперация техникумугар сэрии иннинэ үөрэппитим. Кини оччолорго литератураҕа саҥа холонон эрэр кэмэ этэ, таланнааҕа оччоттон биллэрэ. Табыллан, тапсан, бэркэ диэн суруксуттаабыппыт» диэн суруйбут. Бу кинигэ оҕолуун – улахханыын таттаран туран ааҕар кинигэлэрэ буолбута. Оҕолор Мэхээлэчээн булчут курдук байанайдаах булчут буолуохтарын, төбөҕө кус сымыыттыан, өлөр суолтан бөрө быыһыан, эһэни кытта хабыр хапсыһыыга сылдьыахтарын баҕараллара.
Яков Стручков иккис кинигэтэ «Мэхэлэчээн булчут туундараҕа сырыылара» 1990 сыллаахха бэчээккэ тахсыбыта. Кэлин өссө «Кырачаан оҕолорбор» диэн кыра кинигэтэ Абый улууһун редакциятыгар 2006 сыллаахха бэчээттэммитэ. Кулууп директора Дохунаева Анастасия Алексеевна тэрийбит «Сонор» литературнай куруһуогу салайсыбыта, активнай кыттыылааҕа этэ. Саҥа айымньылары ырытыыны тэрийэн ыыталлара, дьону идейнэй иитиигэ, төрөөбүт тылы таптааһыҥҥа, куруһуок улахан суолталааҕа. Яков Викторович Стручков республика, оройуон революционнай, бойобуой уонна үлэҕэ албан аат кулууптарын чилиэнэ этэ. Гражданскай сэрии кэмигэр суох буолбут, кыыллыы сэймэктэммит биир дойдулаахтарбытыгар пааматынньык туруоруутугар үлэлэспитэ.
Яков Викторович Стручков улууска маҥнайгы РСФСР үтүөлээх учуутала. Абый церковно-приходской оскуолатын бүтэрэн баран дойдутугар кыһыл чуумҥа учууталынан ананан тахсан улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ ликбезка үлэлээбитэ.
1964 с. Дружина оскуолатыгар профессиональнай үөрэхтээһини киллэрбиттэрэ. Онно Яков Викторович профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ дириэктэри солбуйааччынан үлэлээбитэ.
«Дьөгүөрчээн уола Мэхээлэчээн, Ньукулачаан». Бу барыта айымньыга баар ааттар. Онтон да атын -чаан, -лаан, -чээн диэн түмүктээн, иһирэхтик ыҥырсар, ааттыыр идэ Майыардарга баарын билэбит. Айымньыга суруллубут «Суорук» диэн ааттаах ыттар билигин да бааллар. «Эбэккээ», «эһэккээ» диэн кырдьаҕастарбытын ааттыыбыт. Арай биһиги Абыйдар этэр-саҥарар тылбыт киинэҕэ хайдах баарынан кытта киирэрэ буоллар, киинэ ис тутула өссө уратылаах буолуо, географията өссө кэҥиэ этэ дии саныыбын.
«Мэхээлэчээн булчут» кэпсээннэриттэн киинэҕэ 4 айымньы киириэ диэтилэр. Компьютерга, телефоҥҥа убаммыт аныгы үйэ оҕотун эһээтэ тыаҕа илдьэ барар. Бу тиийэн уолчаан араас мүччүргэннээх сырыыларга түбэһэр. Бу киинэ киэҥ экраҥҥа кэлэр сыл сэтинньитигэр тахсыаҕа. Ону бары долгуйа кэтэһэбит.
Биһиги биир дойдулаахпыт Яков Стручков аатын үйэтитэр, кини туһунан документальнай киинэҕэ киллэрэр сыаллаах үлэлээн-хамсаан барбыт дьоммутугар Зинаида Григорьеваҕа, Александр Лукиҥҥа улахан махталбытын биллэрэбит. Айымньылаах үлэҕит Аптаах, Алгыстаах Абыйга өссө да аҕала турдун диэн алгыыбыт!
Анастасия СОРОКОУМОВА.