Улууспут тыатын сирин олохтоохторугар түбүктээх, эппиэтинэстээх кэм – кыстыкка көһүү, сүөһүнү хотоҥҥо киллэриитэ са5аланна.
Улуус баһылыгын дьаһалынан сүөһүгэ дороххой аһы бэлэмнээһиҥҥэ 1974 тоннаны оттоон сезоннааҕы былаанын 100,3% толордо. Былырыын от былаанын улуус 138,63% толорон турар. Нэһилиэктэринэн ыллахха, Муҥурдаах – 509 (157%), Абый – 792 (104%), Оттоох Атах — 213 (52%), Кэбэргэнэ — 182 (91%), Уолбут — 278 (102%). Оттоммут от хаачыстыбата үчүгэй, үрдүк суортаах. Сайыҥҥы үлэлэргэ ылыммыт биир улахан, сүрүн сорукпутун толордубут. Бу тыа сирин дьонун, сүөһүлээх, сылгылаах тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылар түбүктээх үлэлэринэн ситиһиилэннэ.
Хаһаайыстыба бары көрүҥэр 570 ынах сүөһү, 1531сылгы, 950 таба тутуллан тураллар.Улууспутугар биир кооператив, 14 бааһынай-фермерскэй уонна биирдиилээн урбаанньыттар хаһаайыстыбалара, 103 чааһынай дьон хаһаайыстыбалара уонна 3 агрооскуола үлэни-хамнаһы сүрүннүүллэр.
Кинилэр ылыллар бородууксуйаларын элбэтэллэригэр анаан 16 мөлүйүөн 150 тыһыынча 843солкуобай субсидия харчыта көрүллүбүтэ. Ол иһигэр ынах сүөһүнү көрүүгэ-истиигэ 8 мөлүйүөн 595 тыһыынча, сылгы ахсаанын элбэтэргэ 1 мөлүйүөн 935 тыһыынча солкуобай, 5 мөлүйүөн 620 тыьыынча 843 солкуобай таба итиитигэр тыырыллыбыта. Бу харчы оҥорон таһаарааччылар уматыгы, материальнай-техническэй ресурсалары атыылаһалларыгар муус устар ыйга бэриллибиттэрэ.
Улууска 950 дьиэ табата тутуллан тураллар, ол иһигэр 350 тыһы табалаахпыт, 260 тугут. Кинилэри көрөр-харайар, дойдуларыгар куоппатынар, Абый улууһун сиригэр-уотугар үөрэннинэр диэн Уус-Дьааҥы уолаттара маныыһыттыыллар. Ыстаада Михаил Ефимов тэрийиитинэн «Абый» диэн тыа хаһаайыстыбатын производственнай тэрилтэтэ статустаах.
Билигин нэһилиэк дьаһалталарын, тыа хаһаайыстыбатын управлениятын иннигэр кыстыкка былааннаммыт ынах сүөһүнү киллэрэр сорук турар. Бу боппуруоһу болҕомтоҕо ылан, хаһаайыстыбалаах дьоммутугар сүөһүнү хаалларар дьаһалларга күүс-көмө, сүбэ буолуохтаахпыт.
«Дьиэ кэргэн экономикатын өйөбүлэ» бырагыраама түргэнник ситэр салаанан дьарыктанар дьоҥҥо олус туһалаата. Абый дьоно ордук сайыҥҥы кэмҥэ сибиинньэ, көтөр ииттэн баран, аны күһүн кыһыҥҥыга хаһаанан, эбии эттэнэллэр. Бу саас «Хатас» ОПХ-тан, Нам улууһун Хомустааҕыттан 4 козаны (иккитэ альпийскай боруода), Мархаттан «Кабохин» КПХ-тан 21 сибиинньэ оҕотун, Дьокууускайдааҕы көтөр фабрикатыттан 417 кууруссаны кэпсэтэн-дуогабардаһан ылбыппыт. Бу кыылларын самолетунан Белай Гораҕа диэри кэлэр бырайыастарын улуус дьаһалтата уйуммута. Нэһилиэктэринэн үллэрии сакаас быһыытынан барбыта. Абыйга 97 куурусса, 1 сибиинньэ оҕото. Дьооскулар 13 кууруссаны уонна 1 чооскуну ылбыттара. Муҥурдаах нэһилиэгэр 74 куурусса, 8 чооску уонна 2 коза тиийбитэ. Майыар нэһилиэгэ 106 кууруссаны, 4 боросуонагы, икки козаны, Ураһалаахтар 2 чооскунан ылбыттара. Уолбукка 65 куурусса уонна 3 сибиинньэ оҕото тиийбитэ. Белай Гора олохтоохторо 61 кууруссаны, 2 чооскуну ыланнар, үөрбүттэрэ.
Бу сылга биирдэ эрэ оҥоһуллар көмө. Бу өйөбүлү туһанан, кэтэх хаһаайыстыбаҕа куурусса, сибиинньэ ылан ииттинэр дьон элбэтэ.
Абый улууһугар оҕуруот аһын үүннэриигэ нэһилиэнньэ күүскэ ылсан үлэлиир. Уопсайа 4,149 тн. оҕуруот аһа, ол иһигэр 0,62 туонна хаппыыста, 0,872 туонна моркуоп, 0,961 туонна сүбүөкүлэ уонна 2,126 туонна атын оҕуруот аһын көрүҥэ хомуллунна. Тэпэлииссэттэн 1,351 туонна үүнүүнү ыллылар. 4,195 гектартан 11,117 тн. хортуоппуйу хомуйдулар. Манна бэлиэтээн ааһыахха наада, улууска Абый, Ураһалаах, Майыар нэһилиэктэригэр агрооскуолалар балачча көдьүүстээхтик үлэлииллэр. Кинилэр 1,95 тн. киилэ оҕуруот аһын, 3,5 тн хортуоппуйу хомуйдулар.
Балык бултааһыныгар 12 хаһаайыстыба үлэлэһэр. Квотаҕа 349 тн балык соҕотуопкаланыахтаах. Ол иһигэр 37,7 тн чыыр, 59,2 тн уомул, 3,1 тн. быраҥаатта, 0,7 күндүөбэй. Алтынньы 1 күнүнээҕи туругунан 13,6 тн. чыыр, 55,2 тн. уомул, 0,1 тн. быраҥаатта бултанна.
Ытыктабыллаах тыа хаһаайыстыбатын уонна астыыр-үөллүүр салаа үлэһиттэригэр, өр сылларга бу эйгэҕэ үлэлээбит дьоммутугар уонна тыа хаһаайыстыбатыгар быһаччы үлэлии-хамсыы сылдьар тыа сирин туруу үлэһит дьонугар идэлээх бырааһынньыкпытынан – дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр Тыа хаһаайыстыбатын уонна астыыр-үөллүүр салаа үлэһиттэрин күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин уонна эһиэхэ сыралаах үлэҕитин үрдүктүк сыаналаан туран барҕа махталбын биллэрэбин!
Баҕарабыт дьиэҕитигэр-уоккутугар табыллыыны, чэгиэн туругу, дьолу-соргуну! Үлэҕитигэр үрдүк ситиһиини, үрдүк үүнүүнү, дьоһун дохуоту, уйгулаах олоҕу!
Анисия ЧЕРЕМКИНА, Абый улууһун тыатын хаһаайыстыбатын начаалынньыгын э.т.