Дьокуускайга «Төрүччү төрүтэ» диэн Саха сирин норуоттарын II съезтэрэ үлэлээтэ.
Улахан мунньах икки күн устата барда. Бу съезд Саха Республикатын хотугу норуоттарын Генеалогия уонна этнология научнай-чинчийэр институтун Общественнай сэбиэтин правлениетын уонна кыттыгас тэрийсээччилэрин көҕүлээһининэн ыытылынна. Маны сэргэ съезд Культура уонна духовность министерствотын, Ыччат дьыалатын уонна социальнай коммуникациялар министерствотын кыттыгас кыттыыларынан кэрэһэлэннэ. Саха сирин үгүс улуустарыттан делегациялар кэлбиттэр. Ол иһигэр Абый улууһуттан аҕыс киһилээх делегация баар.
Съезд үөрүүлээх аһыллыытыгар Ыччат министрин солбуйааччы Надежда Мохначевская, Емельян Ярославскай аатынан историяны, Хотугу сир культуратын үөрэтэр холбоһуктаах музей директора Николай Бугаев, Генеалогия уонна этнология научнай-чинчийэр институтун правлениетын председателэ Афанасий Владимиров уонна да атыттар тыл эттилэр. Кинилэр маннык тэрээһин духовнай-нравственнай сыаннастары сайыннарыыга уонна патриотическай иитиигэ оруола улаханын бэлиэтээтилэр.
Кырдьык да оннук. Билиҥҥи кэмҥэ республикаҕа төрүччүтү харайар архыыптары чөллөрүгэр түһэрэр үлэ хаһааҥҥытааҕар да киэҥ далааһынаахтык ыытыллар. Ордук нэһилиэктэргэ. Тоҕо диэтэххэ, саха барыта тыа сириттэн, нэһилиэктэртэн тахсыбыта. Онон дьон ханна төрөөбүттэрин, урууларын-аймахтарын билэргэ, олорбут сирдэрин-уоттарын историятын үөрэтэргэ кыах бөҕө бэриллэр. Бары бииргэ сомоҕолоһон олорорбут тухары дьон-сэргэ өйүн-санаатын уйулҕата кытаанах харастабыллаах буоларыгар маннык үлэ хайаан даҕаны барыахтаах. Ол иһигэр биһиги хотугу улууспутугар — Абыйга — эмиэ. Уустарынан уруурҕаһыы, аймахтарынан ситимнэһии диэн өйдөбүл киһи-аймах баарын тухары баар буолуоҕа, маны биһиги хас, ханнык омук түөлбэҕэ, нэһилиэккэ, улууска баарынан, олорорунан сыаналаабакка, биир ньыгыл халыҥ аймах быһыытынан билинэрбит наада.
Биллэрин курдук, I съезд 2018 сыллаахха ыытыллыбыта. Онтон ыла биэс сыл ааста. Туох ситиһии тахсыбытын делегаттар араас быыстапкалары көрөн, түөрт хайысханан ыытыллыбыт семинардарга сылдьан, үлэлээн, пленарнай мунньахха кэпсэтэн, ырытыһан билистилэр. Үчүгэй, кэрэхсэнэр бырайыактар этилиннилэр. Холобур, «Кэскил» диэн оҕо хаһыата «Өбүгэбит өйдөбүлэ — мин уруум-аймаҕым генеалогията» диэн бырайыагы иилээн-саҕалаан ыытара кэрэхсэниэн уонна атыттарга холобур буолуон эрэ сөп. Өссө съезд үлэтин иннинэ Камчаткаттан сылдьар кыраайы үөрэтээччи, суруналыыс, кинематографист Сергей Вахрин «Тайны якутских фамилий» диэн кинигэтин ырытыыны да ааттыахха эмиэ сөп.
Эһиги корреспондеҥҥыт Новикова Екатерина Гаврильевна диэн Абый делегациятын кыттыылааҕыттан, Муҥурдаахтан Новиковтар бэрэстэбиитэллэриттэн, билигин Дьокуускай олохтооҕуттан, аҕыйах боппуруоска хоруйдууругар көрдөспүтүн ааҕааччы болҕомтотугар таһаарабын.
— Маннык киэҥ далааһыннаах тэрээһин съеһинэн эрэ муҥурданан хаалбакка, күннээҕи үлэ быһыытынан баран иһиэхтээх. Ол туоһутунан кэлиҥҥи биэс сылга Саха сирин араас улуустарыттан сахалар үөскээбит историяларыттан саҕалаан, олус дириҥник хасыһан, төрүччү кинигэлэрин таһааралларын туһунан архыып үлэһиттэрин, биирдиилээн дьон дакылааттарын истэн биллибит, сорохторун кинигэлэрин тутан-хабан астынныбыт. Тус бэйэм Национальнай архыыпка XVIII-XX үйэлэргэ ыытыллыбыт перепистэр түмүктэринэн метрическэй дааннайдар баалларын, олору туһанан төрүччү кинигэлэргэ суруйуохха сөбүн биһирээтим. Ону кытта дьон төрдүлэрин-уустарын түөлбэлээн олорбут сирдэрин, алаастарын картатын оҥорон, ыччаттарыгар билиһиннэрэллэрин улаханнык сэргээтибит, Мин бэйэм эмиэ аймахтарым тустарынан «Абыйтан төрүттээх үтүө дьонноох халыҥ уус» диэн төрүччү кинигэбин (бу кинигэм 2020 сыллаахха Николай Петров көмөтүнэн, редакциялааһынынан тахсыбыта) «Кыраайы үөрэтиигэ генеалогическай чинчийии боппуруостара» диэн секцияҕа билиһиннэрэр санаалааҕым да, бириэмэ тиийбэккэ, табыллыбата. Ол оннугар кинигэбин, аадырыспын Культура уонна духовнай сайдыы геокультурнай институтун методиһа Саргылана Саввична Адамова көрдөөн ылла. Ырытар баҕалааҕын эттэ. Өссө биир кинигэбин — «Абый Муҥурдааҕыттан төрүттэммит Слепцовтар халыҥ уустара» диэммин абыйдар көрөн хайҕаатылар, биһирээтилэр, мин дьонум төрдүлэрин хасыһан хас да таблица оҥорбуппун, интэриэһиргээн ыйыттылар, хантан матырыйаал булан үлэлээбиппин сэргээтилэр. Бэйэм ити кинигэлэрбин төрүөччүтүн дириҥэтэн, кэҥэтэн биэриэхпин баҕарабын. Биһиэхэ, урут республика таһымнаах дьаһалларга кыттыбатах дьоҥҥо, барыта сонун, сэргэх. Профессордар, учуонайдар, баһылыктар тыл эппиттэрэ, биһиги эмиэ суолталаах дьыалаҕа кыттыгастаах эбиппит диэн санааны сахта. Бэйэбит үлэлэрбитинэн киэн туттан, бу улахан съезтэн астынан, өссө да күүскэ үлэлиир санаалаах тарҕастыбыт, — диэн түмүктээтэ Екатерина Гаврильевна.
Икки күн ыытыллыбыт форумҥа мандатнай хамыыһыйа боротокуолунан, 36 улуустан 424 делегат (83 эр киһи, 341 дьахтар) кыттыыны ыллылар. Оттон быыстапкаларга, секкцияларга, «төгүрүк остуолларга» ыалдьыттары уонна көрөөччүлэри аахтахха, тыһыынчаттан тахса киһи сырытта. Съезкэ сүрүн ситиһии — генеалогическай нэһилиэстибэни чөлүгэр түһэрэн сайыннарыы уонна кэнчээри ыччакка тириэрдии концепциятын ылыныы буолла. Маны сэргэ ааспыт үйэ саҕаланыытыгар, ортотугар дьон бөҕө төрөөбүт сирдэриттэн тэйэн, куораттарга олохсуйбуттара көлүөнэлэр сыһыаннарыгар уустуктары аҕалбытын көннөрүү буоларын, болҕомтоҕо ылан, үлэлииргэ диэн ыҥырыыны анал программаҕа киллэрэргэ этилиннэ.
Ити курдук Россия ханнык да регионугар суох уникальнай тэрээһин, Саха сирин норуоттарыгар улахан соругу туруоран, бэйэтин үлэтин түмүктээтэ.
Николай Петров