Бу күннэргэ Ураһалаах нэһилиэгиттэн Украинаҕа ыытылла турар байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, старшай сержант званиелаах, «За отвагу» уонна «Г.К. Жуков» мэтээллэр кавалердара, икки төгүллээн Чечня сэриитин кыттыылааҕа, хорсун байыас Дмитрий… дойдутугар кэлэн, Абыйын ыраас салгынынан тыынан, бар дьонун кытта көрсөн, эмиэ салгыы Аҕа дойдубутун көмүскүү арҕаа төнүннэ.
Кини байыаннай идэни талыыта, оҕо сааһыттан «мин саллаат буолуом» диэн баҕа санаатыттан саҕаламмыта. Оскуоланы бүтэрэн бэйэтин баҕатынан эр киһиэхэ аналлаах, наадалаах, туһалаах диэн байыаннай идэтин талбыта уонна сүүрбэттэн тахса сыл Аҕа дойдубутун көмүскүүргэ сылдьар. Итиччэ уһуннук ийэ дойдубут көҥүлүн араас сырыыларга турууласпыт киһи улууспут, республикабыт биир киэн туттуута буолара чуолкай. Дмитрий дойдутугар кэллэҕинэ дьонун, доҕотторун кытта көрсөн, кэпсэтэн-ипсэтэн барар, ол Ураһалаахтарга умнуллубат, үөрүүлээх, ахтылҕаны таһаарар түгэннэр буолаллар.
Бу сырыытыгар редакция ыҥырыытынан кэлэн, аһаҕас кэпсэтиигэ кыттыыны ылла. Фроннааҕы байыаннай олоҕун кэпсээтэ, боппуруостарга эппиэттээтэ. Аҕыйах этиинэн кини кэпсээнин эһиги болҕомтоҕутугар тиэрдэбит.
Уолбутун харыстыыр сыалтан кыргыс эҥин туһунан сиһилии суруйбаппыт. Ону ааҕааччыларбыт өйдүөхтэрэ диэн бигэтик эрэнэбит.
— Мин 1998 сыллаахха Монголия границатыгар тренировочнай лааҕырга анал бэлэмнэниини барбытым уонна 1999 сыллаахха Абый уолаттарын кытта Чечня сэриитигэр баран кыттыыны ылбытым, ол сылдьан олохпут, сиэрбит-майгыбыт уларыйыыларын көрөн-билэн кэлбитим. Дойдубар балтараа сыл олорон баран төттөрү барбытым. Онтон ыла байыаннай олоҕум саҕаламмыта диэххэ уонна бу эһиги иннигитигэр кэлэн олорбун…
…. Бааһырыым кэнниттэн танковай дивизияҕа көһөрбүттэрэ, билигин онно үлэлиибин.
Тохсунньу ыйтан дойдубун, дьоммун ахтарым күүһүрэн барбыта. Түгэн көстүбүччэ, уоппускабар манна кэллим, ийэбин, аймахтарбын кытта көрүстүм. Төрөөбүт сирбэр кэллэхпинэ, мин санаабар, өбүгэлэрим сирдэриттэн күүһүм, кыаҕым эбиллэр курдук — өйөбүл баар, санаам чэпчиир. Армияҕа сулууспалыахпыттан миигин профессионаллар үөрэппиттэрэ. Онтон мин инники кирбиигэ хас сырыым ахсын уопут, тактическай практика ылабын. Ол биһиэхэ — куруук бэлэмнээх, саҥаны баһылыахха наада — диэн аатырар. Бу буола турар дьайыыга 11 сыл устата сырыттым. Онно 1941 сыллааҕы окопаҕа сытан ытыалаһар курдук буолбатах. Күүстээх технологическай сэрии буола турар. Дроннар, ракеталар — бу барыта ыраахтан олорон салайыллар сэрии сэптэрэ. Сотору кэминэн дьон да наадата суох буолуохтара дии саныыбын. Россияттан дьон көмөтүнэн туруктаахпыт.
Землячество өттүттэн көмө баар. Иккитэ көмө көрдөөбүтүм. Алена Аммосова (Старостина), Люба Залина (Сорокоумова) дьону түмэ тардан, харчы хомуйаннар, наадабын олох кылгас кэм иһигэр ылынным. Маны өйдүөххэ наада, холобур, миэхэ спутниковай тарелка ылынарбар Абый улууһун дьоно көмөлөспүттэрэ. Бу расходнай материал, кини кыргыһа киирэрбит эрэ тухары үлэлиир. Снаряд түстэ да умайан хаалар. Биир ыйга бойобуой сорудаҕы толоро киирдэхпитинэ, икки эҥин тарелканы уматаллар. Кимэн киириигэ тарелкаҥ тепловизоры көрөр, ол иһин ВСУ-лар тарелканы умата сатыыллар. Онон кини уһаабат сотору-сотору алдьанар, урусхалланар. Барыта харчы. Биһиги босхолообут куораттарбытыгар «три в одном» кофе биир чааскыта 6 мөһөөх, биир пачка табаах 450 солкуобай. Ону сорохтор, эһиги онно харчы өлөрө бараҕыт дииллэр. Мин харчы инниттэн барбаппын. Оннук этэр дьоҥҥо этэбин; «Сэриигэ кытта барар баҕалаах буоллаххына, мин оннубар бар, мин карточкабын эһиэхэ биэриэм», — диэн.
– Мин оҕолорум хаһан эмэ ыйытыахтара дии, байыаннай дьайыы хайдах бүппүтүн. Мин онно туох диэн эппиэттиибин, арай куотан хаалбыт буоллахпына… Мин суобаһым диэн баар. Сэрии баарын тухары мин эмиэ баарбын. Кэргэним, оҕолорум инники кирбиигэ барарбын буолуохтаах буолуохтааҕын курдук ылыналлар. Ийэлэр, кыргыттар уолаттарын атааралларыгар ытыыллар-соҥууллар дии. Онтон мин оҕолорум: «Папа пока дииллэр. Кэргэним кэннибиттэн: «Тыыннаах эрэ кэлэ сатаа диэхтиир», — Дмитрий өрө тыынар.
Ханна да тиийдэрбин, миигин тоҕо эрэ батюшкалар, сибэтиэй сулууспалаахтар араҥаччылыы сылдьаллар. Отец Василий биирдэ этэн турар: «Эйигин Таҥараҥ үөһэттэн көрөр, биһигини кинилэр эйиэхэ көмөҕө ыыталлар» диэн. Спутниковай тарелка ыларга хаста да көмөлөһөн тураллар.
Мин сахабын диэн түөспүн мөтөтөн баран сылдьабын, төһө да көрүҥмүнэн нуучча буолларбын. Таҥараларбар махтанабын, саха буолан төрөөбүппэр. Сахалыы саҥарабын, дууһам саха…
Бэйэм көрүүбүнэн, Сутуруоха уонна Белай Гора уол оҕолорун эт-хаан өттүнэн дьарыктыырга туох да суох. Биир сүрүн төрүөтүнэн спорт саала, сөптөөх тренердэр суохтара буолар. Оҕолор оскуола кэнниттэн телефоҥҥа күн устата олороллор дииллэр. Сөп, уонна тугу гыныахтарай, сүүрэр-көтөр, дьарыктанар сирдэрэ суох. Күнү кураанах атаарары тугунан эрэ солбуйуохха наада. Телефонун былдьыыгын, спорт заалга үүрэҕин диэбит курдук. Инникитин маннык сүрэҕэ суох буолуу тугу аҕалыай, миэхэ ону этиҥ эрэ төрөппүттэр, салайааччылар…. Таһырдьа дьарыктаннынар диэххин, бу аныгы оҕо ирдэбилигэр сөп түбэспэт. Биһиги Уһук Илиҥҥэ олоробут, онон этэллэрин курдук, хас биирдии тыа сиригэр сайдыы баар буолуохтаах.
Инникитин, байыаннай дьайыы бүттэ да, дойдубар кэлэн, депутакка туруорунуохпун баҕарабын уонна «Школа выживания” диэни арыйан, Технология тактики войны диэн хайысхаҕа үөрэтиэм этэ диэн былааннаахпын. Хаһан эмиэ маннык алдьархай син биир хатыланыа… онно оҕону кыра сааһыттан бэлэмнээх оҥоруохха наада диэн санаалаахпын. Үөрэммит эрэ киһи дьонун, дойдутун көмүскүүр буолар.
Түмүккэ, буойун сааскы маҥнайгы бырааһынньыгынан — Дьахталлар аан дойдутааҕы күннэринэн — кэрэ аҥардары, ийэлэри байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттар ааттарыттан истиҥ эҕэрдэтин тиэртэ.
Дмитрий дойдутугар кэлэ сылдьар кэмигэр култуура үлэһиттэрэ Патриотическай көмө кэнсиэр тэрийэн ыыттылар. Уолбутугар, кини ийэтигэр нэһилиэк баһылыга Майя Шкулева олохтоохтор ааттарыттан махтанна.
Дмитрийдиин көрсүһүүгэ улуус баһылыга Владимир Новиков кыра, дьоҕус Сутуруоха бөһүөлэгиттэн бэйэтин күүстээх санаатынан үүнэн-сайдан тахсыбыт, хас да дьайыыны ааспыт уолбутунан киэн туттарын эттэ. «Кини киһи үлэлээбэтэҕин, көрбөтөҕүн илэ хараҕынан көрөн, истэн, билэн киэн өйдөөх-санаалаах байыас уол буолар. Киниэхэ олоҕор ситиһиини, дьиэ кэргэнигэр доруобуйаны, инникитигэр олоҕор барытыгар табыллан истин, дьонуҥ-сэргэҥ бары дьоллоох буоллуннар», — диэн баҕа санаатын тиэртэ.
Төрөппүт ийэтигэр Вера Дмитриевнаҕа маннык уолу иитэн таһаарбытыгар улуус олохтоохторун ааттарыттан истиҥник махтанна. Уонна байыаска тепловизор ылан биэрэр туһунан сертификаты туттарда.
Тэрээһин бэрт ураты, туспа тыыннаах, долгутуулаах буолла. Үгүс киһи үөрүүтүттэн, долгуйуутуттан уйадыйан, харах уулаах тарҕаста.
Биир дойдулаахпытын, хорсун уолбутугар этэҥҥэ буол диэн алгыс тылын тириэрдэбит.
Александра ЗАРОВНЯЕВА.