Абый, Оттоох Атах, Сыҥааннаах олохтоохторугар улуус баһылыгын отчуота күнүс икки чаастан киэһэ уоҥҥа диэри буолан ааста. Суол-иис ааспыт сырыы курдук буолбатах, улахан массыыналар дириҥник бааһырпыттар, Дьооскуга киириигэ суол таҥас сууйар дуоска курдук.
Абый сөрүүн кулуубугар (саамай сылаас сирбит дииллэр) ханнык да нэһилиэк арахсыспат кыһалҕата буолбут самолет сырыыта, балыыһа дьиэтин туруга, ыччат уонна спорт ортотугар үлэ мөлтөөбүтэ, скороспелканан уонна комбикормунан хааччыйыы, бөҕү анал сиргэ харайыы боппуруостара көтөҕүлүннүлэр. Олорго хаһыат иэнэ кыратынан Кэбэргэнэҕэ, Белай Гораҕа, Сутуруохаҕа хоруйдаммыт суруйуулары ааҕаргытыгар ыҥырабыт.
Доруобуйа харыстабылын эйгэтин быһаарыллыбат боппуруостарыгар үтэһэ туолбут — киин балыыһа кылаабынай бырааһын эбээһинэһин уһун сылларга толоро сылдьар Эдуард Никулин үлэтиттэн астыммат буолуу үөскээбит, отчуоттарга сылдьыбата, кэлэн барбата олохтоох балыыһа проблемаларын быһаарыыга хамсааһын тахсарын көҕүлээбэт диэн этиннилэр. Улуус баһылыга бэйэтин көрүүтүн кимиэхэ да соҥнообокко эрэ эттэ, доруобуйа харыстабылын министерствотыгар бу боппуруоһу тириэрдиэх буолла.
Элбэх оҕолоох ийэ, дьаһалга олоҕуран сир учаастагын ылан, дьиэ туттар санаалаах сырыттаҕына, «землялар кэлэннэр эн сиргэр тутуу барыа суохтаах, кадастровай нүөмэриҥ сыыһа турбут диэннэр, сирбиттэн маттым», — диэн абаран-сатаран этиннэ. Владимир Вадимович кини контагын сурунан ылан дьыала ис хоһоонун билиэх, учаастк кураанах турар, тутуу тутуллубатах буоллаҕына, дьаһалы көтүттэриэх буолла.
Хомусчут оҕолор ситиһиилэрин иһитиннэрэн туран, салайааччылара билиэт булуутугар, төрөппүттэргэ төлөбүрү боруостааһыҥҥа бюрократизм мэһэйдиирин эттэ. Манна арыый көмөлөөх «Культура Арктики» диэн программа баарын билбэккэ сылдьыбыттарын этэн туран, айан ороскуотун ким толуйарый диэн ыйытта. Боппуруос правительство отчуотугар кэлэр министр Владимир Черноградскай болҕомтотугар тиэрдиллэр буолла.
Улууска сүүрүүк аттар суохтарын туһунан этинии дьикти буолла. Эдэр ыал программаҕа урут киирбит дьон 35 саастарын ааһыахтарыгар диэри дьиэлэнэ иликтэрэ, онтон сылтаан салгыы кимиэхэ эрэнэллэрэ сытыытык турда. Бу икки боппуруоска тута харда бэриллэрэ уустуктардааҕынан баһылык бэлиэҕэ ылла, онон бу пробемаларга төннүөхпүт.
Тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах улуустааҕы дьаармарка сүрдээх тэрээһиннээхтик ыытыллыбытын кэрэхсээн туран, бааһынай хаһаайыстыбата эбиллибэтигэр, араас программа элбэх да, олору билбэттэрин, сүөһүнү иитэн кылгас кэм иһигэр байбаттарын, арай биир эмэ техниканы атыылаһалларыгар тохтоотулар. Бу эмиэ уустук. сиһилии быһаарыыны ирдиир боппуруос буоларынан, тыа хаһаайыстыбатын управлениетыттан комментарий ылыах буолан сөбүлэстибит. Баһылык бу тиэмэҕэ сүөһүнү өлөрөр пуун тэриллиэхтээҕин санатта. Эти туттарыы учуота ситэтэ суох буолан, министерство көмөтө кыратын, 50 төбөттөн аҕыйаҕа суох сүөһүлээх хаһаайыстыбаҕа көмө бэриллэрин быһаарда.
Түмүгэр Владимир Вадимович Абый нэһилиэгэ тэриллибитэ 230 сылын бэлиэтииргэ муус устар маҥнайгы күннэригэр киэҥ далааһыннаах программа бэлэмнэнэн былааҥҥа киирбитин иһитиннэрдэ, наҕараадалары туттартаата.
***
Оттоох Атахха итии көрсүһүү буолла — итии ас, итии кулууп, итии сыһыан. Аҕыйах киһилээх учаастак да буоллар, элбэх ыйытыылаах дьон буолан биэрдилэр — кыһалҕа кыһарыйбыта биллэр.
Оҕо диэн суох, сайдыыбыт мөлтөх, дьон сайдыылаах сиргэ көстө, инникитин хайдах буолабыт, манна тутуу ыытылыа дуо, кэскилбит хайдаҕый диэн уонна да атын, бу иннинээҕи отчуоттарга иһиллибит ыйытыыларынан көмөн кэбистилэр.
Ити боппуруостарга баһылык эрэ буолбакка, тэрилтэ салайааччылара, нэһилиэк баһылыга көмөлөөн эппиэттээтилэр — саҥа дьиэни тутарга үп-харчы көрүллэрин туһуттан, докумуон, смета толоруллуохтаахтар, экпертизаны ааһыахтааххын диэн буолла. Холобур, Майыар нэһилиэгэр 8 квартиралаах олорор дьиэ «Мин Сахам сирэ» программаҕа киирбит. Ититэр турбалардаах трасса эргэрбитин, сүүрбэччэ сыл өрөмүөнэ суох турбутун 2024 сыллаах былааҥҥа киллэрэн, кулун тутартан өрөмүөнү саҕалыыр эрэл баарын иһитиннэрдилэр. Саҥа ДЭС-кэ түөрт дизель, хаптаһын кэлбитин эттилэр. Самолет түһэр площадкатын күрүөтүн саба түһэн саҥардыбыттарын, знактары туруорар үлэ ыытылларын аҕыннылар. Оттуур сир аҕыйаабытын, дулҕаны астарар наадатын, саҥа хотону тутан, сүөһүнү элбэтэр туһунан бэрт чуолкайдык олохтоох урбаанньыт эппитин, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начальнига үлэ барар, анал программаҕа киллэриини ситиһэ сатыахпыт диэн хоруйдаата. Суолталаах боппуростар, этиилэр боротокуолга киирдилэр кэриҥнээх. Түмүгэр үтүө үлэһит дьону наҕараадалааһын буолла.
Оттоох Атах үчүгэй сиргэ турарынан улахан кэскиллээх дойдунан биллэр. Өйөөн-убаан ыспакка илдьэ сылдьалларыттан барыллаатахха, аҕыйах сылынан сэбиэскэй кэмҥэ кырыс сири өрө көтөхпүттэрин курдук, Дьооску күөрэйэн тахсаарай…
Сыаҥааннаахха саха дьоно бэрээдэктээхтэрин, түмсүүлээхтэрин холобурунан, биһиги аҕыс чаас киэһэ саҕана кэлбиппитин күүтэн олороллоро кэрэһэлээтэ диэхпин баҕарабын. Биллэн турар, ыйытардаахтар бөҕө буоллаҕа.
Улуус баһылыгын сахалыы отчуотун кэнниттэн ыйытыылар таараламмыт уматык кээмэйэ тоҕо кыччаабытыттан саҕаланнылар. Нефтебаза кылаабынай инженерэ итини республика үрдүнэн иэстээхтэр элбэхтэринэн быһаарда, ол иһин Саханефтегазсбыт урут 19 контейнер оннугар тоҕус эрэ контейнеры биэрэр, онон сайаапкалары саҥаттан түһэриэххэ наада диэн сүбэлээтэ.
Манна дьон сылайбытыттан эбитэ дуу ыйытыы мөлтүү сырытта, баһылык ону араастаан көҕүлүүрүн көрдөххө, сытыы да боппуруостартан чаҕыйбат, төттөрүтүн дьон санаатын истэн ыытар политикатыгар, үлэтигэр-хамнаһыгар туттар санаалаах эбит дии санаатым.
Ветеринар суох буолта сылтан орто диэҥҥэ баһылык ол аата вакансия аһаҕас турар эбит, бэйэ иһиттэн үчүгэй билиилээх оҕо баара бэрт буолуо диэбитигэр, үөрэхтээх киһи баар да үлэлиэн баҕарбат диэн күлсүү буолан, тыҥааһын сыппаан, дьэ, оробуочай халыыпка киирдибит. Итиннэ тыа хаһаайыстыбатын упралениетын салайааччыта бэйэтин санаатын үрдүкү салалтаҕа тиэрдэрин эттэ, түмүгүн сотору иһитиннэриэх буолла.
Балачча киэҥ кэпсэтии уот туруутун тула барда, баһылык уот үксэ биир кэмҥэ өртөөһүнтэн барарын анааран туран, Уолбукка 300 га ходуһа сирэ умайбытын санатта, өртөөһүн бобулларын иһитиннэрдэ.
Нэһилиэк да, улуус да кылаабынай быраастарын үлэлэригэр сүөргүлээһин тыына баара биллэр эбит. Бу боппуруоска баһылык сыһыанын хатылыы барбаппын, правительство отчуотугар этиннэххитинэ, минзрав дьаһайыа турдаҕа.
Биир бутуурдаах боппуруос күөрэйэн таҕыста — хапытаалынай өрөмүөн фондата, бэйэ ааҕыытынан, сылга 600 тыһыынча солкуобайы усунуос хомуйар да, ханнык да өрөмүөн ыытыллыбат, ол харчы ханна барарый диэн. Дьон билэрин туһугар ОДьКХ бу харчыны хомуйуунан дьарыктаммат, кини функциятыгар итии, тымныы уунан хааччыйыы, ситимнэри көрүү-истии киирэр диэн иһитиннэрэбит. Оттон Владимир Вадимович мас дьиэлэр ити капремонт фондатыттан таһаарыллыбыттара, таас дьиэлэр хаалбыттара диэн үөртэ. Оттон хомуллубут харчы ханна барарын быһаарар наадатын ыйда.
Электроннай хаһаайыстыбаннай кинигэ киириитигэр бааһынайдар мунаахсыйаллар эбит. Ону билигин зоотехник үлэлэһэ сылдьар. Пакаа нолуокка эҥин иэһэ суох буоллаххытына, уруккулуу онно суруллуоҕа диэн уоскутта.
Библиотека балыыһа аҥарыгар дьукаахтаһан олороро хайдаҕый, биһигини кылаабынай быраас холдьоҕор, аҥарын тоҥоруом диир диэн ыйыттылар. Олуурдаах боппуруоска баһылык хайдах оннук буолуой, улуус дьаһалтата учредитель быһыытынан коммунальнайы төлүү олорор. Иэс суох, онон эмиэ отчуокка кэлбит делегацияҕа туруорсуохпут диэн кыыһырбыт дьону алы гынна. Ити курдук…
Отчуоту биһирииргэ диэн быһаарыы таҕыста уонна отчуот мунньаҕа үгэс курдук наҕараадалааһынынан түмүктэннэ.
Николай ПЕТРОВ.