Саха сирин араас муннуктарыгар аҕам саастаах дьон сааска баттаппакка, санааҕа ылларбакка, тэтиэнэх сылдьан, олох үтүөтүн толору сомсоллорун куйаар ситимигэр тиһигин быспакка ыыталлар. Ордук киин сырыылаах-айаннаах сиргэ араас дьарыктаах дьон мустан киэҥ хабааннаах үлэни ыыталлар. Көхтөөх уһун үйэлэнии диэн маны этэн эрдэхтэрэ.
Хас биирдии киһи, ханна олоруттан тутулуга суох, харах уота умайарын, сүрэх үөрүүнэн туоларын тухары, ыытыллар үлэттэн туора турбака, тэҥҥэ сүүрэн-көтөн, кыттыһан иһэр буоллаҕына, доруобуйатын көрүнэн, хааман-сиимэн истэҕинэ, күнүн-дьылын биллэрбэккэ, сааһырыыны киэр кыйдыа.
Биһиги сэлиэнньэбитигэр хаамар кыргыттар элбэхтэр. Паалкаларын ыллылар да, 50 кыраадыстаах тымныыны аахсыбакка, бөһүөлэги, чугас эргин тыаны эргийэн кэлэллэр. Бүгүн олортон биирдэстэрин туһунан эһиэхэ сэһэргиим.
Кини кэлэн-баран, саҥаран-иҥэрэн, суоҕу баар оҥорон, үлэни барытын бүтэрэн-оһорон дьаһайбыта эрэ баар буолар. Эрдэ соҕотох хаалбыт буолан, бэйэтигэр эрэ эрэнэн, атын сиртэн көмө көрдөөбөт, күүстээх санаалаах буолан 4 оҕотун атахтарыгар туруоран, үөрэхтээн, үлэһит оҥортоото. Билигин сиэннэрин көрсүһэр-биэбэйдэһэр.
Ирина Ивановна Сергеева (Слепцова) 1962 сыллаахха тохсунньу 26 күнүгэр Сыаҥаннаах бөһүөлэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Голикова (Слепцова) Анна Михайловна, ииппит аҕата Голиков Егор Петрович. Бииргэ төрөөбүттэр аҕыстар, кини төрдүс оҕо этэ.
Октябренок, пионер, комсомол кэккэтин актыыбыската Белай Гора орто оскуолатын 1979 сыллаахха бүтэрбитэ.
Ама да аастар…
Оскуола кэнниттэн комсомольскай путевканан сопхуоска 13 оҕо кылааһынан үлэлии тахсыбыттара. Ыанньыксыттыы сылдьан райсовет депутатынан талыллыбыта. Сопхуоска 1991 сылга диэри үлэлээбитэ. 1981 сыллаахха Сергеевтэр соҕотох уолларыгар кэргэн тахсан, мааны кийиит буолан киирбитэ. Иккиэн нууччалыы дьүһүннээх дьон кыраһыабайдара, тэҥнэрэ, чахчы да дьон ымсыыра көрөр паарата этилэр. 4 оҕоҕо күн сирин көрдөрбүттэрэ, биир бухатыыр уолтан уонна үс кыталык кыргыттарыттан күннэрэ тахсара.
Хомойуох иһин, Валентин Константинович ыарахан ыарыыттан бу күн сириттэн күрэнэн, дьонун тулаайах хааллартаан барбыта. Оо, онно олох ыараханын тустаах бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ. 30-чалаах эдэр дьахтар оҕолорун кууспутунан туран хаалбыта. Сүөһүтэ-аһа, ото-хотоно кини нарын санныгар сүктэриллибитэ. Дьоннордоох, эбэлэрдээх, эһэлэрдээх буолан дьон тэҥинэн олорон хааллахтара. Ону кытта хос эбэлэрэ Ольга эмээхсин, Өлөксөөндүрэ эмээхсин төһө да сааһырдаллар көмөлөрө баһаам этэ..
Ити кэмҥэ шестилетка дьиэтэ арыллан саҥа үлэҕэ киирбитэ. Ирина манна 20-чэ сыл үлэлээбитэ. Үлэтигэр кыһамньылаах, эппиэтинэстээх, түргэн-тарҕан буолан дьон убаастабылын, махталын ылара. 2012 сыллаахха пенсияҕа тахсыбыта, үлэ бэтэрээнэ дастабырыанньалаах. Үлэлээбит кэллэктиибин кытта билигин да эн-мин дэсиһэн киирэ-тахса, көмөлөһө-көмөлөһүннэрэ олорор. Ама да күн-дьыл аастар, барыта бэҕэһээ курдук этэ. Сороҕуна билигин да тулаайахсыйа саныыра ханна барыай, ол эрээри аттыгар баар сиэннэрин күннээҕи түбүктэригэр аралдьыйан, курус санаатын киэр кыйдаан, саҥа күнүн саҕалыыр.
Икки кынаттара — икки эбээлэрэ
Ирина ийэтэ Аана уос номоҕор сылдьар дьикти саҥалаах этэ. Ол курдук киниттэн тугу эмэ ыйыттахтарына, наар “баар”, “дэлэй” диэн тыллаах буолара. Хаһан да, тугу да суох диэбэтэ. Бу кэнэҕэс кэлэр ыччата билигин үчүгэйдик олорорун түстээн этэрэ буолуо диэн дьон өйүгэр-санаатыгар хаалбыт. Сүрдээх асчыт, ыраас туттуулаах дьахтар этэ.
Оттон иккис эбээлэрин улууска билбэт киһи суоҕа буолуо. Чиркова Матрена Константиновнаҕа эмтэммит да киһи элбэх. 1993 сыл, уола суох буолуоҕуттан, кэргэнинээн кийииттэригэр сыстан, кинилэр оҕолорун көрсүһэн, бүөбэйдэһэн улаатыннарсыбыттара. Кийиитин илиититтэн “барбыта” быйыл үһүс сыла.
Киһи аймаҕын билиэхтээх, билиниэхтээх
Ирина олус аймаҕымсах. Ол да иһин сиэннэригэр төрүттэрин үөрэтэллэригэр көмөлөһөр. Оскуолаҕа ыытыллар “Аймахтар ааҕыыларыгар” хас сыл аайы эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан сүрүннэһэр. “Сыаҥааннаахтар сэрии ыар сылларыгар” кинигэҕэ киирии эһэтин Нэлбиик оҕонньор туһунан суруйан аҕалан үйэтитэргэ көмөлөспүтэ. Киһи барыта итинник гыммат ээ. “Баар дьон билэрбитин кэпсиэхтээхпит, оччоҕо эрэ оҕолорбутугар хаалларар буоллахпыт. Киһи ханнык да аймаҕын билиэхтээх, билиниэхтээх”диэн санаалаах.
Айылҕалыын бииргэ
Ирина кэнники сылларга скандинавскай паалкалаах хаамар. Хаамарын олус сөбүлүүр. Сорох кэмҥэ сиэннэр батыһан, тэҥҥэ хаамсан, дуоһуйа кэпсэтэн, ону-маны билэн-көрөн кэлэллэр. Эбээлиин айылҕаҕа сылдьар манан үчүгэй буолбатах.
Аны мантан саас оҕуруотун үлэтэ кэлиэ. Кини бастакы оҕурсутун сыл ахсын түннүктэн сиир идэлээх. 1 маай бырааһынньыгар бары мустан амсайаллар. Оҕурсу кэннэ помидор, хортуоска, сүбүөкүлэ, моркуоп, хаппыыста, перец олордоллор. Сайын аайы сибэкки үүннэрэр.
Сиэннэр санаалара
«Эбээбит биһигини кыра эрдэхпититтэн үлэҕэ үөрэтэр. Ас астыыбыт, дьиэ ис-тас үлэтигэр көмөлөһөбүт. Саамай сөбүлээн бурдук аһын буһарсабыт. Эбээбит бэрэскитэ, грибочкита олус минньигэс. Буһаран баран чугас дьоммутун күндүлүүбүт, бэрсэбит. Сороҕуна атыылыыбыт.
Сайын, күһүн отоннуубут, тэллэйдиибит, айылҕалыын алтыһабыт, сиэргэ-туомҥа үөрэнэбит. Күһүн, саас сибиэһэй салгыҥҥа хаамабыт, оонньуубут. Бириэмэни билбэккэ аһарабыт.
Дьиэҕэ түмсэн таабырыннары, өс хоһоону остуол тула олорон таайсабыт. Хоһоон ааҕабыт, кэпсээн истэбит. Билигин эбээбит 4 оҕо, 9 сиэн тапталынан угуттанан дьоллоохтук олорор. Эбээбитин, күндү киһибитин, наһаа күүскэ таптыыбыт, өссө да уһун дьоллоох олоҕу баҕарабыт».
Ирина Ивановна сиэнэ Настя Сергеева былырыын оскуолаҕа айар быыстапката тэриллибитэ. Кини уруһуйдуурун, кумааҕынан үлэлиирин сөбүлүүр. Саҥа дьыл иннинэ хаарынан фигуралары оҥортуур. Илиитигэр дьоҕурдаах буолан, кыра үлэни утаппат. Оттон сиэн быраата Вова Голиков “Оҕо сылын” түмүктүүр тэрээһиҥҥэ “Үлэһит оҕо” номинацияҕа тиксибитэ эмиэ элбэҕи этэр.
Ити курдук, Ирина Ивановна күнтэн күүс ылан сарсыҥҥы күнүгэр эрэллээх олорор. Кинини кэлэн иһэр Аан дойду дьахталларын күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлээн туран, дьолу, чэгиэн туругу, доруобуйаны баҕарабыт.
Анастасия Сорокоумова.