Ахсынньы ый 15 күнүгэр Муҥурдаах нэһилиэгин«Кэнчээри» оҕо уһуйаана 65 сааһын бэлиэтиир дьоро киэһэтэ буолан ааста. Бу үбүлүөй Арассыыйаҕа Педагог уонна настаабынньык сылыгар түбэстэ.
Онон үгүс көлүөнэ оҕо аймах тапталлаах уйата буолбут уһуйаан хайдах үөскээн, тэриллэн, сайдан кэлбит историятын быыһын сэгэтэн көрүөҕүҥ.
Муҥурдаах нэһилиэгэр 1941-1943 сылларга от үлэтэ үгэннээн турдаҕына, аан бастаан сезоннай дьааһыла арыллыбыт. Бастакы сэбиэдиссэйинэн Новикова Евдокия Михайловна үлэлээбит. Биир ыанар ынаҕы туппуттар, ол үүтүнэн оҕолорго ас буһараллар эбит. Мастарын-ууларын оҕуһунан тиэйэллэрэ. Оҕолор таҥастарын үлэһиттэр бэйэлэрэ сууйаллара. Оонньуу диэн суоҕа, ол иһин оҕолору хонууга илдьэн оонньотоллоро.
1958-65 сс. биир группалаах, 20-чэ иитээччилээх оҕо уһуйаана үлэлээбит. Сэбиэдиссэйинэн, оччотооҕу нэһилиэк Сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлэ, бастакы детсады туттарбыт Екатерина Николаевна Ильяхова биир сылга эбии ноҕорууска быһыытынан үлэлээбит. Онтон 1959-82 сс. — Малышева Елизавета Николаевна. Кырачааннары үөрэтэр-иитэр усулуобуйа сыыйа тэриллэн испит. Детсад саҥа дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киириитигэр Петр Васильевич Ефимов, Алексей Егорович Полушкин уо.д.а. сыралаахтык үлэлээбиттэр. Дьиэ олус кылгас кэмҥэ тутуллубут.
1965 с. иккис группа арыллан, 50 миэстэлээх буолбут. Кирпииччэ, тимир оһохторунан оттуллар эбит. Ууну атынан күҥҥэ хаста да баһаллара. Оҕолор түүн хонор буолбуттар.
1967 с. 70 миэстэлээх, үс группалаах уһуйаан үлэҕэ киирэр. Куукуна, прачка, хочуолунай туспа тутуллаллар, оҕо оонньуур былаһаакката тэриллэр. 1986 с. уһуйаан дьиэтэ киин ититиигэ холбоммут. Бу сылларга сэбиэдиссэйдэринэн Ефимова Зинаида Иннокентьевна, Павлова Анна Алексеевна үлэлээбиттэр.
1989 с. Илья Николаевич Ефимов салалтатынан, Алексей Васильевич Ильяхов биригэдьиирдээх тутуу биригээдэтэ үлэлээн, 50 миэстэлээх, ас астыыр, таҥас сууйар тус-туспа тутуулардаах, киин ититиилээх, саҥа типовой дьааһыла-саад дьиэтэ үлэҕэ киирэр. Сэбиэдиссэйдэринэн Ефимова Зинаида Иннокентьевна, Павлова Анна Алексеевна, кэнники Соломова Екатерина Семеновна үлэлээбиттэрэ.
2019 сылтан Муҥурдаах орто оскуолатыгар холбоспута.
«Кэнчээри» уһуйааҥҥа урут да наар дьахтар аймах үлэлиирэ. Кинилэр нарын-намчы санныларыгар элбэх үлэ, үгүс сыра сүктэрилиннэҕэ. Ол курдук, оһох оттуута, ол маһын хайытыыта, муус аҕалыы, киллэрии, сайын окко түбүгүрүү. Бу барыта үлэ быыһыгар. Кинилэр ааттарын ааттаан ахтыаҕыҥ: Слепцова Мария Николаевна,Дохунаева Аксинья Григорьевна, Ильяхова Акулина Васильевна, Ефимова Евдокия Николаевна, Слепцова Анна Ильинична, Новикова Клара Ильинична, Ефимова Анастасия Егоровна, Третьякова Анна Николаевна, Реброва Мария Гаврильевна, Реброва Мотрена Иннокентьевна, Слепцова Мотрена Ниловна, Павлова Анна Алексеевна, Реброва Надежда Никитична, Реброва Акулина Дмитрьевна. Ону таһынан араас кэмҥэ иитээччилэринэн, ньээҥкэлэринэн үлэлээбит дьон элбэх. Кылгас кэмҥэ, солбукка да бөһүөлэк дьахталларын үгүс өттө бары үлэлээбитэ.
«Кэнчээри» уһуйаан оҕону, саха киһитин сиэринэн, чэгиэн туруктаах, мындыр өйдөөх, уран тыллаах-өстөөх буола улаатарын ситиһэр, киһи быһыытынан сайыннаран, оҕо тус кыаҕынан-баҕатынан, интэриэһинэн сайдар усулуобуйатын тэрийэр сыаллаах-соруктаах үлэлиир. Ол курдук, оҕону сайыннарыыга, кини дьоҕурун арыйыыга анал хостор, муннуктар тэриллэн үлэлииллэр. Маны таһынан, медик хоһо, методическай, спортивнай, костюмернай, мини-музей хосторо бааллар.
Билигин уһуйаан 2 группалаах, 24 оҕо сылдьар, 12 үлэһиттээх. Старшай воспитателинэн Стручкова Александра Валерьевна үлэлиир.
Быйылгы үбүлүөйдээх сылга «Кэнчээри» уһуйаан Бочуотун Кинигэтигэр Дохунаева Акулина Алексеевна, Игнатьева Надежда Александровна, Атласова Вера Ивановна, Ефимова Агафья Михайловна, Соломова Елизавета Дмитриевна, Слепцова Лидия Иннокентьевна, Сорокоумова Анастасия Гаврильевна, Новикова Евдокия Иннокентьевна киирдилэр, ол туһунан туоһу суруктары бу дьоро киэһэҕэ туттулар.
Ону таһынан Абый улууһун үөрэҕириитин салалтатыттан Аммосова С.С., Слепцова В.И., Левина М.М. бочуоттаах хайҕал суруктары, Муҥурдаах нэһилиэгин дьаһалтатыттан Соломова Е.С., Нератова М.А., Малышева Р.М., Сидоров Г.В., Муҥурдаах орто оскуолатын салалтатыттан Новикова А.О., Новикова Л.И., Аммосова Н.С., Слепцова Ж.П. хайҕал суруктары туттулар.
Наҕараадалааһын кэннэ уһуйаан иитиллээччилэрэ, оскуола оҕолоро, төрөппүттэр, кэлэктиип түмсэн, эҕэрдэ кэнсиэри бэлэхтээтилэр. Манна ырыа кэрэтэ дьиэрэйдэ, хоһоон урана холбосто, үҥкүү эгэлгэтэ битийдэ. Кэнсиэри улахан бөлөх иитиллээччилэрэ Аделина Корякина, Афоня Корякин уонна 11 кылаас үөрэнээччилэрэ Валерия Стручкова, Юлиан Слепцов бэркэ ыыттылар.
Уһуйаан кэлэктиибэ араас кэмҥэүлэлээбит иитээччилэргэ, үлэһиттэргэ бука барыларыгар муҥура суох махталларын тиэрдэллэр. Оттон биһиги «Кэнчээри» уһуйааҥҥа оҕо ахсаана эбиллэн, оҕо аймах чугдаарар саҥатынан тобус-толору буоларыгар, кэлэктиип үлэтэ үүнэ-сайда турарыгар, дьиэтэ-уота тупса турарыгар баҕарыаҕыҥ.
Анджела Рязанская
(Ыстатыйаҕа уһуйаан архыыбын матырыйаллара туһанылыннылар)