Биһиги норуоппутугар элбэх оҕолоох, түс-бас олохтоох ыал ытыктанар, сыаналанар. Бүгүҥҥү күҥҥэ Сыаҥааннаах нэһилиэгэр саамай саастаах дьиэ кэргэнинэн тыыл бэтэрээнэ Николай уонна Людмила Ефимовтар буолаллар.
Ыал ийэтэ Людмила Петровнаны кытта кэпсэттим. Бу кыһын кинилэр Белай Гораҕа көһөн киирбиттэрэ, билигин Дьокуускайга эмтэнэ баран турар кэмнэрэ.
- Төрдүгүт-уускут туһунан кылгастык билиһиннэр.
- Биһиги бэйэбит ааҕыыбытынан 60 сыл бииргэ олордубут. Оттон докумуонунан саахсалааммыт кэммит – 1970 сыл, ол үһүс оҕобут төрөөбүтүн кэннэ этэ. Мин бэйэм Анаабыр Сааскылааҕыттан төрүттээхпин. Кулун тутар 13 күнүгэр 1947 сыллаахха төрөөбүтүм. Ийэм – Евдокия Васильевна Андросова. Кини алта оҕотун көрөн олорбута. Аҕам – Петр Петрович Андросов. Кини Муомаҕа, онтон Анаабырга райсовет председателинэн үлэлээбитэ. Мин оскуолаҕа 8 кылааһы бүтэрэн баран, киэһээҥҥи оскуолаҕа үөрэммитим.
Николай Петрович 1934 сыллаахха олунньу 6 күнүгэр сэттэ оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Абый Сыаҥааннааҕын олохтооҕо. Ийэтэ – Мария Михайловна, аҕата – Петр Васильевич Ефимовтар.
- Олоҕуҥ аргыһын кытта ханна билсиспиккиний, олоххут оҥкулун кэпсии түһүөн дуо?
- Мин Николай Петровичтыын 1964 сыллаахха Анаабырга Саҥа дьыл саҕана кулуупка билсиспиппит. Ол бастакы көрүүттэн таптал этэ… Оччолорго мин 17 саастаахпын, детсадка ньээҥкэлии сылдьарым. Ньукулай миигиттэн 13 сыл аҕа. Кини Саха Государственнай университетын бүтэрэн, үрдүк үөрэхтээх математика учууталынан Анаабырга ананан, үлэлии кэлбит этэ. Биир сыл онно кыстаан баран, кэргэним дойдутугар Сыаҥааннаахха кэлбиппит.
Наһаа эрдэ кэргэн тахсаммын, оҕоҕо баттата олорбутум. Мин иитээччи-сиэстэрэ кууруһугар үөрэнэн, дьааһылаҕа 6 ыйдаах оҕолору көрөрүм. Онтон “Колымторга”, ол кэннэ остолобуойга, кэнники детсадка повардаабытым.
Николай Петрович Муҥурдаах оскуолатыгар учууталлаан иһэн тохтообута. Ол кэннэ интернат сэбиэдиссэйинэн, онтон “Колымторга” эт тутуутугар үлэлээбитэ. Кэнники нэһилиэккэ аан бастакы бааһынай хаһаайыстыба тэриммиппит, “ЕНП” диэн ааттааҕа, сүөһү ииттибиппит.
Сайын Буур Хаайбыкка дьиэнэн оттуурбут. Уонча оту туруорарбыт. Киэһэ сылайан утуйан хаалабыт. Биирдэ сарсыарда турбуппут аҕабыт 7 тонналаах сүрдээх улахан оту соҕотоҕун кэбиспит. Оннук үлэһит уонна кыахтаах.
Уһанара. Нэһилиэк иһигэр 7-8 ыалга собус-соҕотоҕун дьиэ туппута. Биирдии тыһыынча хамнаска. Үлэһит. Ол да иһин уһуннук олордо.
Ньукулай олоҕун тухары, 87 сааһыгар диэри (!), илиитин илимтэн араарбакка балыктаан кэллэ. Белайга көһөн киирбиппитигэр, быйыл Сыаҥааннаахха балык суоҕуттан, дьон: “Бөтүрүөбүс балыгын барытын көһөрөн илдьэ барбыт”, — диэн дэлэҕэ да күлүөхтэрэ дуо?
Быйыл 90 сааһын туолла. Билигин да сэрээккэлиир. Белайга 6,5 киилэлээх гиирэлэрин көһөрүнэн илдьэ кэлбитэ. Ребров Владик биһигини көһөрөрүгэр: “Бу оҕонньор сүрдээх оҕонньор”, — диэн сөхпүтэ.
Биһиги алта оҕоломмуппут. Бастакыбыт, Петр Николаевич, 1965 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Саха Государственнай университетын бүтэрбитэ, идэтинэн быраас этэ. Белай Гораҕа 5 сыл кылаабынай бырааһынан үлэлээбитэ. Өлбүтэ.
Иккиспит – Светлана. Мэҥэ Хаҥаласка Хаптаҕайга олорор. Технолог үрдүк үөрэҕин бүтэрбитэ, комбикорм собуотугар үлэлээбитэ, билигин пенсиялаах. Үһүспүт – Мария, Абый нэһилиэгэр олорор. Фельдшер идэлээх. Билигин урбаанньыт. Төрдүспүт — Валентина, Хаптаҕайга пенсиятыгар олорор. Сиэстэрэнэн үлэлээбитэ. Бэһиспит – Евгений. Мэҥэ Хаҥаласка Бүтэйдээххэ олорбута. Төҥүлүгэ суоппар үөрэҕин бүтэрбитэ. Өлбүтэ. Кыра уолбут – Александр. Белай Гораҕа нефтебазаҕа үлэлээбитэ.
Билигин 30-ча сиэн уонна хос сиэннээхпит диэн ааҕабын.
- Эн санааҕар, уһуннук эйэлээхтик олоруу кистэлэҥэ тугуй?
- Бииргэ олордоххо, кыыһырсыы, этиһии ханна барыай? Хайдах эрэ тулуйсан олорбуппут дии… Ньукулай эппитэ – сокуон. Ол курдук сүрдээх ирдэбиллээх, кытаанах. Мин утары саҥарбаппын, “ээҕи” кытта сылдьабын. Ол да буоллар, кини дьиэҕэ сымнаҕас. Бачча тухары өйдөһөн олордохпут.
Оҕонньорум наар “оҕолорбутугар” диэн тыллаах. Кинилэр үчүгэйдик сырыттыннар диэн үлэлиир-хамсыыр. Оҕолорун наар бэйэтэ көрөрө. Мин гастрольга элбэхтэ барааччыбын. Ону көҥүллээн ыытара.
Бастаан үҥкүүлүүр этим. Оччолорго кулуупка Дохунаева Александра Алексеевна үлэлиирэ. Дружинаҕа илдьээччи. Онно биирдэ “Алмаастаах кыыс” диэн үҥкүүнү туруоран, Павлов Василийы кытта үҥкүүлэппитэ. Илиибитигэр кырса тириитин тута сылдьыбыппыт. Ол видеота баар этэ. Онтон Анастасия Алексеевна Дохунаева (Кулууп Настаата) кэлбитигэр, ырыаҕа көспүтүм. Урут хаһан да ыллаабатах киһи, манна кэлэн ыллаабытым. Левина Варваралыын дуэттыыр этибит. Мин бастакы, кини иккис куолас этибит. Кэнсиэрдээн нэһилиэктэри барытын кэрийээччибит.
- Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ үлэни хайдах аттарар этигитий?
- Дьиэ таһынааҕыны кэргэним үлэлиир. Оҕуруотун көрөр. Мин дьиэ иһинээҕини. Хамнаһы да, пенсияны да мин тутабын. Аһы-таҥаһы мин дьаһайабын. Оҕолор кыраларыгар үлэбитин бары үллэстэн үлэлиирбит. Улахан уолбут Петя кыыс курдук этэ. Дьиэ иһинээҕини үлэлиирэ. Аһы-таҥаһы, балтыларын, бырааттарын көрөрө. Кэнники кыргыттар улаатан, дьиэҕэ көмөлөһөллөрө.
Сашалаах Женяны аҕалара батыһыннара сылдьан, бултуурга, балыктыырга үөрэппитэ. Аны билигин аҕатын илимнэрин Саша ылла.
Кыргыттарбыт эрдэ кэргэн тахсан, куорат диэки олохсуйбуттара. Света иистэнэр. Мин улаханнык иистэммэппин. Арай Кулууп Настаата унтуу тигэргэ үөрэппитэ. Кыргыттарым наһаа асчыттар. Барыларыттан Валя асчыт.
Машалаахха аҕалара Ньукулай көмөлөһөн, коммерсант буолбуттара. Сыаҥааннаахтан Абыйга 5 ынаҕы көһөрөн илдьибитэ. Инньэ гынан күтүөппүт Спартак Машатынаан сүөһү ииттибиттэрэ. Ону элбэтэн, атыылаан, атыыһыт буолбуттара.
- Эдэр ыалларга тугу сүбэлиэҥ этэй?
- Бэйэ-бэйэлэрин тулуйсан, эйэлээхтик олордуннар. Ыарахан кэмнэри кэргэнниилэр иккиэн көмөлөөн, өйөһөн-өйдөһөн, туорууллара ордук. Эр киһини өрө тутуохха, харыстыахха наада.
- Кэпсээниҥ иһин махтал.
Анджела РЯЗАНСКАЯ.